Sommige historici doen er alles aan om je bij voorbaat in een slecht humeur te brengen. Michael C. Scott is zo’n historicus. Hij is jong (godbetert 29!), hij is hyperintelligent (Moses and Mary Finley Research Fellow aan Darwin College te Cambridge), hij heeft zojuist een boek gepubliceerd, dat in diverse landen werd vertaald (352 pagina’s, godbetert, over een mooi onderwerp), en hij is ook nog eens slank, gebruind en verbaal begaafd (hij had, godbetert, al een eigen programma op History Channel en geeft als hob¬by colleges op luxe cruiseschepen). Dit is, kortom, het type historicus dat moeiteloos is zoals jij lang geleden vergeefs droomde te worden.
Geen wonder dat je knarsetandend van jaloezie begint aan Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld. Ondergang en herrijzenis van het antieke Griekenland. Dit is een nogal omslachtige vertaling van de ook omslachtige, maar toch preciezere oorspronkelijke titel From Democrats to Kings. The Brutal Dawn of a New World from the Downfall of Athens to the Rise of Alexander the Great. Scott behandelt de Griekse geschiedenis van de vierde eeuw voor Christus, zeg maar de periode tussen de nederlaag van het democratische Athene in de Peloponnesische Oorlog in 404 v.Chr. en het bewind over Hellas van de Macedonische heerser Alexander de Grote vanaf 336 v.Chr.
Hoewel dit tijdvak dikwijls wordt afgedaan als ‘overgang’ tussen de klassieke tijd en het hellenisme, is het een periode waarin de Griekse wereld op politiek, cultureel en sociaal gebied fundamenteel veranderde. Aan de hand van het leven van de Atheense redenaar Isocrates (436-338 v.Chr.) leidt Scott de lezer langs deze schuivende panelen.
Zoals een akelig jonge, ergerlijk intelligente en afschuwelijk slanke historicus uit Cambridge betaamt, doet hij dit vaardig, snedig en competent. Natuurlijk, hij gebruikt af en toe te grote woorden, te jolige metaforen en te vlotte formuleringen – en kreeg in Engeland daarvoor in de pers al op z’n kop –, maar dit is wel een boek dat je uitleest, als je tenminste geïnteresseerd bent in een opgewekte schets van een uitermate complexe tijd.
Men neemt de tegenwoordig voor oud-historici blijkbaar onvermijdelijke valkuil van parallellen met het heden (ja, ja, oude rijken die ten onder gaan en nieuwe machten die opkomen) dan maar voor lief. Gelukkig zijn die vergelijkingen met onze tijd in het nieuwe boek van Anton van Hooff – anders dan op het omslag wordt aangekondigd – vrij beperkt. In Nero & Seneca. De despoot en de denker duiken wel wat verwijzingen op naar moderne intellectuelen die hun weg moeten zoeken in dictaturen, maar dankzij de kwaliteit van het gebodene zet men zich hier gemakkelijk overheen.
Het verhaal van de filosoof Lucius Annaeus Seneca en diens pupil Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus, beter bekend als keizer Nero, blijft leerzaam, al is het vaker verteld. Hoe de wijsgeer vleiend carrière maakte in het steeds bloederiger spoor van zijn leerling, totdat hij afstand nam van zijn eigen schepping en de keizer hem dwong tot zelfmoord, kort voordat hij zelf desperaat de dood zocht, mag geen terra incognita heten. En dat Seneca helemaal niet zo stoïcijns was als wij misschien dachten, is evenzeer bekend, maar Van Hooff vertelt het verhaal overtuigend, helder en kundig.
Hoewel zijn toon soms neigt naar die van een populaire docent klassieke cultuur, laat Van Hooff goed zien hoe ingewikkeld en genuanceerd de zaken lagen. Men zou wellicht wensen dat hij iets beter had uitgelegd dat de beginperiode van Nero’s bewind behoorlijk succesvol was en dat hij wat minder terughoudend met het notenapparaat was geweest, maar dat neemt niet weg dat dit een boek is dat je uitleest zonder knarsetanden.
Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld. Ondergang en herrijzenis van het antieke Griekenland
Michael Scott
352 p. Bert Bakker, € 29,95
Nero en Seneca. De despoot en de denker
Anton van Hooff
263 p. Ambo-Anthos, € 24,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
