Alle artikelen
‘Ik ben een ontzettende materialist,’ spot Wim Blockmans met zichzelf. In zijn nieuwste boek Metropolen aan de Noordzee legt Blockmans sterk de nadruk op de geografie van de Lage Landen. Juist daardoor maakte het gebied volgens hem in de late Middeleeuwen een indrukwekkende economische groei door. ‘De positie ten opzichte van de grote rivieren en de ligging aan de Noordzee maakten dat de Nederlanden in deze periode konden uitgroeien tot het tweede centrum van Europa na Italië,’ zegt Blockmans. Hij kijkt voor verklaringen altijd eerst naar de ‘harde’ structuren, daarna naar de cultuur.
Blockmans was tot voor kort rector van het Netherlands Instititute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS) in Wassenaar. In september neemt hij afscheid als hoogleraar middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Metropolen is onderdeel van een serie over de geschiedenis van Nederland.
De serie is opgezet als nieuwe generatie van de Algemene Geschiedenis der Nederlanden (AGN). Daarvan verschenen eerder twee versies: een in de jaren veertig en vijftig, en een in de jaren zeventig en tachtig. ‘De kritiek op de laatste versie van de AGN luidde dat die te veel versnipperd was,’ zegt Blockmans. ‘Er hadden veel auteurs aan meegewerkt en de tekst was heel gedetailleerd, maar er sprak geen visie uit. Daarom heeft in de nieuwe serie per boek één auteur de vrije hand gekregen om een duidelijk verhaal te vertellen. De omvang is veel beperkter dan die van de vorige AGN, dus de nieuwe boeken kunnen de oude serie niet vervangen als naslagwerk.’
Blockmans legt de nadruk op de economische explosie en de groei van de steden
Blockmans legt de nadruk op de economische explosie en de groei van de steden. ‘In de loop van de periode verdubbelde de omvang van het centrum van het gebied steeds.’ Atrecht, de belangrijkste stad in de dertiende eeuw, had op zijn hoogtepunt 25.000 inwoners. Brugge had er in de veertiende en vijftiende eeuw 45.000; Antwerpen in de zestiende eeuw 100.000 en Amsterdam in de zeventiende eeuw 200.000. ‘De metropolen waren voor hun groei sterk van elkaar afhankelijk. Antwerpen had niet zo groot kunnen worden zonder de bloei van Atrecht en Brugge. Het verval van Brugge en de opkomst van Antwerpen waren volgens mij complementair, net als de neergang van Antwerpen en de bloei van Amsterdam.’
Blockmans pleit voor een geïntegreerde blik op het gebied. ‘De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar afzonderlijke regio’s. Dat is op zich waardevol, maar zo mis je de onderlinge dynamiek. In mijn boek behandel ik die wel. Daarbij gaat het niet alleen om de metropolen, maar ook om het achterland dat de arbeidskrachten, voedsel en grondstoffen leverde die de groei mogelijk maakten.’
Metropolen behandelt de Noordelijke én de Zuidelijke Nederlanden, al heeft het als ondertitel De geschiedenis van Nederland 1100-1560. ‘Het gebied dat ik beschrijf, is maar korte tijd een politieke eenheid geweest. Dat was van 1543, toen Karel V Gelre de Nederlanden toevoegde aan zijn rijk, tot 1581, toen de Staten-Generaal zich met het Plakkaat van Verlatinghe onafhankelijk verklaarden van Filips II. Economisch was het gebied wel duidelijk een eenheid in de periode die ik beschrijf. Daarom heb ik voor deze afbakening gekozen.’
De belangrijkste ontwikkeling die Blockmans beschrijft, is het ontstaan van het kapitalisme
De belangrijkste ontwikkeling die Blockmans beschrijft, is het ontstaan van het kapitalisme. ‘Of je in deze tijd al van kapitalisme kunt spreken, hangt natuurlijk af van de definitie die je hanteert. Je ziet in die periode in ieder geval ondernemers die op een rationele manier streven naar zo veel mogelijk winst. En die vervolgens die winst investeren om nog meer winst te maken. Dat is volgens mij kapitalisme.’
Inwoners van Artesië, dat tegenwoordig in Frankrijk ligt, maar in de late Middeleeuwen werd gezien als een van de Zeventien Provinciën, keken de kunst af van Italiaanse handelaren die ze tegenkwamen op jaarmarkten in de Champagne. ‘Deze vroege kapitalisten namen vaak grote risico’s,’ zegt Blockmans. Ze handelden over grote afstanden en moesten in belangrijke mate vertrouwen op de reputatie van hun partners. ‘Het ging dan ook regelmatig mis. Handelaren kwamen nogal eens in de gevangenis als ze hun schulden niet konden betalen, doordat ze zelf hun geld niet hadden gekregen.’ Toch waren ze bereid de risico’s te nemen en legden ze de basis voor het huidige economische systeem.
Daarnaast waren in de tweede helft van de Middeleeuwen de eerste tekenen zichtbaar van de latere democratie en de rechtsstaat, stelt Blockmans. ‘In deze periode werden onder meer de waterschappen opgericht. Daar ligt het begin van allerlei inspraakstructuren. Britse historici doen vaak alsof de democratie in 1215 in Engeland werd geboren, met de Magna Carta. Maar daarmee liep Engeland een eeuw achter op de Nederlanden, waar burgers al in de twaalfde eeuw zelfbestuur en medezeggenschap eisten, en kregen.
Wim Blockmans
Metropolen aan de Noordzee. De geschiedenis van Nederland 1100-1560
352 p. Bert Bakker
Winkelprijs € 35,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Nederlanden dankten rijkdom aan hun ligging
‘Ik ben een ontzettende materialist,’ spot Wim Blockmans met zichzelf. In zijn nieuwste boek Metropolen aan de Noordzee legt Blockmans sterk de nadruk op de geografie van de Lage Landen. Juist daardoor maakte het gebied volgens hem in de late Middeleeuwen een indrukwekkende economische groei door. ‘De positie ten opzichte van de grote rivieren en...
‘Celibaat is tegennatuurlijk’
‘Het celibaat is volkomen strijdig met het mens-zijn en kan tot seksueel wangedrag leiden,’ schrijft D. Borsboom. Hij reageert op de stelling dat de rooms-katholieke kerk nooit het celibaat had moeten invoeren. Van de 239 respondenten is 66 procent het met daarmee eens; 22 procent onderschrijft de stelling niet. Slechts weinig tegenstanders van het celibaat...
In beeld: Indië
In de laatkoloniale tijd was het verschil in levensstijl tussen de Nederlanders in Indië en de inheemse bevolking groter dan ooit. Terwijl de Europeanen zich nauwelijks buiten hun eigen elitaire wereld waagden, zagen de meeste inlanders hun leven lang geen blank gezicht. Tegen het eind van de negentiende eeuw vertrekt er elke week een stoomschip...
Marokko eist enclaves terug
Marokko wil met Spanje praten over de teruggave van Ceuta en Melilla, de twee Spaanse enclaves in het noorden van Marokko. De Marokkaanse premier Abbas el Fassi heeft de Spaanse regering gebeld om die boodschap over te brengen. Tegenover het Marokkaanse parlement heeft hij het zo geformuleerd: El Fassi wil een einde maken aan de...
Litouwen herdenkt pyrrusoverwinning
Op 15 juli herdenken de Litouwers dat zij zeshonderd jaar geleden de ridders van de Duitse Orde versloegen in de slag bij Tannenberg. De herdenking is doordrenkt met anti-Poolse sentimenten.De slag bij Tannenberg – Žalgiris in het Litouws, Grunwald in het Pools – vond plaats in 1410. Samen met de Polen versloegen de Litouwers de...
Signalementen film
Peter HoogendijkVerzet in Indië. Een film over een verloren strijdDammas Films, € 14,95 (bestellen via info@dammasfilms.nl) We weten alles over het Nederlandse verzet in de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitse bezetter, maar was er in Indië ook verzet tegen de Japanse overheerser? Documentairemaker Peter Hoogendijk, kind van een Hollandse vader en een Indische moeder, ging...
Signalementen boeken
De duim van AlvaKisling & Verhuyck 239 p. De Arbeiderspers, € 19,95 In het zomernummer bespreek ik in deze rubriek traditioneel alleen historische romans. De duim van Alva speelt in Antwerpen, waar in de zestiende eeuw de dwangburcht stond van de gehate Spaanse hertog Alva. De Nederlandse journalist Cornelius Reyziger onderzoekt waarom elk jaar tijdens...
Tentoonstelling: ‘Een moffenkind, dat zie je zo’
Hoe geef je een tentoonstelling over liefde en de Tweede Wereldoorlog vorm? De makers van Liefde in oorlogstijd kozen voor roze. De wanden zijn oudroze. De ruimte is met canvas opgedeeld in halfronde kamertjes. Daarin staan diepe leunstoelen en bedden. Op een tafel ligt een tapijtje. Bij sommige onderwerpen, zoals het onderwerp liefde in concentratiekampen,...
Websites: Oud nieuws online
Wie voorheen wilde weten hoe de Nederlandse kranten destijds schreven over het Verdrag van Versailles of de Slag bij Waterloo, kon zich opmaken voor een tijdrovende speurtocht door de archieven. Het met fluwelen handschoenen omslaan van vergeelde krantenpagina’s op zoek naar de juiste artikelen is immers een langdurig proces, waarvoor het vele (amateur)historici helaas aan...
Film: ‘Eerbied zit de Javaan in het bloed’
Westerse landen stelden het bezit van koloniën altijd voor als een volstrekt logisch verschijnsel. De blanke overheersing paste in Gods grote plan voor de mensheid. Daarin hadden Europese landen de plicht om de in duisternis levende primitieve volkeren beschaving bij te brengen. Met de uitvinding van de film kwam er een spectaculaire mogelijkheid bij om...
Nationaal-socialist uit idealisme
NSB’ers golden lang als cynische machtswellustelingen, zonder idealen. In nieuwe publicaties wordt dit beeld genuanceerd. Naast de oude verklaringsmodellen – boosheid over de economische crisis van de jaren dertig, persoonlijke frustraties, xenofobie – is in de historische literatuur meer ruimte gekomen voor de optie dat mensen voor het nationaal-socialisme kozen uit idealisme. Dat lijkt op...
Denkers en dictators
Sommige historici doen er alles aan om je bij voorbaat in een slecht humeur te brengen. Michael C. Scott is zo’n historicus. Hij is jong (godbetert 29!), hij is hyperintelligent (Moses and Mary Finley Research Fellow aan Darwin College te Cambridge), hij heeft zojuist een boek gepubliceerd, dat in diverse landen werd vertaald (352 pagina’s,...
