Alle artikelen
Gevangenisdorp Veenhuizen was tot 1981 hermetisch afgesloten van de buitenwereld. Nu is het er open en landelijk. ‘Weids’ staat in een folder, maar dat is het woord niet. Veenhuizen heeft iets bescheidens en praktisch. Bomen en struiken staan lekker logisch rechtoe rechtaan, langs wegen en vaarten, alles in hoeken van negentig graden. De opvallend hoge, vierkante bakstenen huizen van het personeel steken er wat kaal bij af.
Het dorp is in de negentiende eeuw ontstaan uit werkverschaffingsinitiatieven, bedoeld om landlopers, armen, gehandicapten en ander uitschot een nieuw bestaan te geven. In een van de drie voormalige gestichten in het dorp is nu het Gevangenismuseum gevestigd. Dat biedt nu een tour aan die speciaal is bedoeld voor de smartphone.
De bezoeker bekijkt eerst een kleine foto-expositie in het museum. Daarna loopt of fietst hij door het dorp en de omgeving. Trek voor een wandeling wel vijf à zes uur uit, op de fiets minstens twee.
Een handig begin is de voormalige apotheek Bitter en Zoet, want hier zijn fietsen te huur. Erachter staat het voormalig hospitaal Vertrouw op God, tegenwoordig hotel en gezondheidscentrum, met daarin onder andere de ruggenpoli van dokter Van Irpenburg, beroemd om zijn herniabehandelingen. Achter het Hospitaal, in het bos, staat een ijskoepeltje dat werd gebruikt om medicijnen koel te houden.
Rechtsaf is een modderpad. Voorbij plassen en muggen komt men uit op de begraafplaats, met hoge eiken, kastanjes, treurwilgen en rijen witte kruisen. Via de smartphone is een gedicht te beluisteren over een ‘verpleegde’, zoals de inwoners werden genoemd, die net als zijn lotgenoten naamloos werd begraven, ‘door niemand gemist’.
Esserheem, een mooi negentiende-eeuws gebouw, is nu een gevangenis voor strafrechtelijk gedetineerde illegalen, met hoge hekken en prikkeldraad. Als de illegalen naar buiten kunnen kijken zien ze de huizen Hou en Trouw, Levenslust en Vrede en Recht. Op de smartphone is een vroegere bewoner te beluisteren. Op de achtergrond klinken klossende klompen. De man verhaalt hoe hij elke ochtend om vijf uur wakker werd van dit geluid: de verpleegden gingen aan het werk. De jongen sliep verder.
‘Werken is Leven’, ‘Huis en Haard’, ‘Werk en Bid’, ‘Levenslust’, ‘Helpt elkander’: overal op de huizen staan stichtelijke instructies. Verderop valt ineens een ander soort naam op: Ruimzicht. Hier woonde de adjunct-directeur van de kolonie. Het hoge huis is tegenwoordig een kindercrèche. Ernaast, op een heuveltje, staat het directiehotel, met een enorme rode beuk in de tuin. De directeurswoning verderop langs de vaart is een wit paleisje met pilaren, Klein Soestdijk genaamd.
De bewoners voelden zich als bazen van het dorp wellicht niet aangesproken. Maar tegen de rest van de wereld, toen marcherend en werkend, nu fietsend of lopend, klunzend met routekaart en flesje water, praatte en praat het erfgoed onophoudelijk, via gevels of door de smartphone: ‘Orde en Tucht, Arbeid is Zegen, Levenslust!’
Al met al een stichtende, bijna intimiderende tour, die een kijkje biedt in een invloedrijk deel van onze nationale ziel. De moeite waard, met of zonder smartphone.
Re(tour) Veenhuizen, navigeren door heden en verleden, Nationaal Gevangenismuseum Oude Gracht 1, Veenhuizen. Tentoonstelling tot 1 november, de smartphone-tour blijft ook daarna beschikbaar. Open di-zo 10-17 uur. Info 0592-38 82 64 of www.gevangenismuseum.nl
– Marieke Prins
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Tentoonstelling: Welkom in Beter-je-leven-huizen
Gevangenisdorp Veenhuizen was tot 1981 hermetisch afgesloten van de buitenwereld. Nu is het er open en landelijk. ‘Weids’ staat in een folder, maar dat is het woord niet. Veenhuizen heeft iets bescheidens en praktisch. Bomen en struiken staan lekker logisch rechtoe rechtaan, langs wegen en vaarten, alles in hoeken van negentig graden. De opvallend hoge,...
‘Nederland deed het zo slecht nog niet’
Avondschot is het derde omvangrijke boek van J.J.P. (Joop) de Jong over de Nederlandse koloniale aanwezigheid in de Oost. Als voormalig hoofd van het Bureau Indonesië en Azië-deskundige bij het ministerie van Buitenlandse Zaken schreef hij eerder zijn dissertatie Diplomatie of strijd. Het Nederlands beleid tegenover de Indonesische Revolutie 1945-1947 (1988) en het overzichtswerk De...
Gereformeerde stalinisten
Godsdienst leidt dikwijls tot ruzie en kerkscheuring. Neem de gereformeerde kerken vrijgemaakt, een nog altijd bestaand en redelijk bloeiend kerkgenootschap dat rond de 130.000 zielen telt. Dat kerkgenootschap ontstond door een al langer bestaand verschil over de zogenoemde ‘veronderstelde wedergeboorte’: hadden alle gedoopte kinderen deel aan het verbond met God of alleen die kinderen die...
Een onopvallend provinciestadje
Wie in de oude stad van Jeruzalem besluit om eens een dagje te besteden aan het bezichtigen van architectuur uit de tijd van de Mammelukken (1250-1517), kan op verraste reacties van de lokale bewoners rekenen. Hij staat in de verkeerde straten stil voor veronachtzaamde gebouwen. Toeristen kennen hun plaats. Ze volgen gebaande wegen en de...
Persmuskieten in de tropen
Precies tien jaar na het eerste deel van zijn magnum opus heeft pershistoricus Gerard Termorshuizen nu het afsluitende tweede deel gepubliceerd. Daarmee is de geschiedenis van de Nederlands-Indische pers tussen 1744 en 1942 compleet en zeer nauwgezet in kaart gebracht. Het wachten is nu nog op het staartje dat de postkoloniale Nederlandstalige pers tussen 1942...
Eerherstel voor puriteinen
De cynische commentator H.L. Mencken heeft het Amerikaanse puritanisme eens omschreven als ‘the haunting fear that someone, somewhere, may be happy’. Dat aforisme is het klassieke voorbeeld geworden van de manier waarop vanaf de negentiende eeuw algemeen is afgerekend met de puriteinse voorouders als zwartgallige, autoritaire en vooral hypocriete onderdrukkers van alle vrijheden en geneugten....
Signalementen
De lange twintigste eeuw. Van 1870 tot hedenPieter Caljé en Jaap den Hollander732 p. Spectrum, € 29,99Dit is de elfde, geheel herziene druk van een boek dat oorspronkelijk verscheen onder de titel De nieuwste geschiedenis. Het is een handboek over de veranderende positie van Europa in de wereld. Het begint bij de Frans-Duitse oorlog van...
Een onbenutte kans
Onlangs werd ik attent gemaakt op een publicatie getiteld [i]Het Saramacca-project[/i], met als ondertitel: [i]Een plan van joodse kolonisatie in Suriname[/i]. De publicatie is een proefschrift van A. Heldring, die op dit onderwerp promoveerde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het proefschrift ( 250 bladzijden) is in 2010 als handelseditie verschenen bij Uitgeverij Verloren te Hilversum (ISBN...
De meedogenloze Lenin
Bij velen leeft het beeld van Vladimir Iljitsj Oeljanov als nobele socialist, die gedreven door humanitaire idealen een samenleving nastreefde waarin welvaart en politieke invloed op rechtvaardige wijze waren verdeeld. In werkelijkheid juichte Lenin de moordpartijen van zijn bolsjewieken toe, en legde hij de fundamenten voor Stalins totalitaire politiestaat. De speelfilm Taurus (2001) van de...
Eva Braun wist precies wat ze wilde
Zou over Eva Braun, de maîtresse van Adolf Hitler, ook zoveel geschreven zijn als zij niet samen met de dictator op 30 april 1945 zelfmoord had gepleegd in de Führerbunker in Berlijn? Waarschijnlijk niet. Over geen andere vrouw in het leven van de zelfverklaarde vrijgezel Hitler zijn zoveel boeken verschenen als over Braun, die stierf...
Boeken onder censuur
Een Britse uitgeverij herschrijft boeken van Roald Dahl en haalt 'beledigend' taalgebruik uit zijn werk. Censuur is al zo oud als de boekdrukkunst zelf.
Lezersforum: ‘Hapklare geschiedenis is niet genoeg’
‘Hoewel er een hoop nieuwe initiatieven zijn op historisch gebied, loopt de gemiddelde Nederlander niet warm voor geschiedenis,’ schrijft Jaap van Deelen. Net als 54 procent van de 135 forumdeelnemers is hij het oneens met de stelling van deze maand, die luidt: ‘Het historisch bewustzijn in Nederland is de afgelopen 20 jaar gegroeid.’ Een minderheid...
