Alle artikelen
Op de linkeroever ligt Roemenie, op de rechteroever Servie. De Donau is tegenwoordig een onderdeel van de buitengrens van de Europese Unie. Zoals de rivier honderden jaren geleden de grens markeerde van het Romeinse rijk. Ook de benedenloop van de Donau maakte deel uit van de limes, de reeks grensversterkingen lang de Rijn en de Donau die de noordgrens van het rijk vormde. Dit deel van de langste rivier binnen het Imperium had de bijzondere aandacht van de machthebbers. Hier perst de Donau zich een weg door de uitlopers van de Karpaten. Vier opeenvolgende, diepe kloven vormen de IJzeren Poort (Porta Ferea), een nauwe opening waardoorheen eeuwenlang volken een weg vonden naar het hart van ons continent. Keizer Trajanus (98-117) had heel wat te stellen met de opstandige Daciërs aan de overzijde, in het huidige Roemenië. Hij versloeg ze en liet een triomfzuil oprichten op zijn forum in Rome waarop tot in zeer kleine details is weergegeven hoe hij dit buitengebied voor enige tijd onder Romeins bestuur wist te brengen. Hij maakte van zijn aanwezigheid in de regio gebruik om op de zuidelijke oever (in Moesia Superior) door bouwmeester Apollodorus een weg te laten aanleggen, grotendeels in de rotswand uitgehakt. In het jaar 100 werd deze Via Traiana voltooid en de keizer deed wat zo vele heersers deden: hij liet een plaquette in de rots aanbrengen met de afmetingen 1,70 x 4,10 m, de Tabula Traiana. Verder stroomafwaarts, waar de kloof zich weer verwijdt, werd een 1070 m lange stenen brug over de wild stromende rivier aangelegd (voltooid in 106), die de verplaatsing van de troepen vereenvoudigde. Gedurende de volgende eeuwen werd de IJzeren Poort opnieuw een doorgangsgebied voor vreemdelingen op zoek naar levensruimte binnen het rijk en zijn Byzantijnse opvolger. Een nadeel bleef de moeilijke bevaarbaarheid van de Donau. De nauwe kloven veroorzaakten stroomversnellingen en gevaarlijke draaikolken. Daar stond tegenover dat de IJzeren Poort gemakkelijker te verdedigen was dan de bovenloop van de Donau, waar een lage waterstand in de zomer en het dichtvriezen van de nog smalle rivier in de winter de limes uiterst kwetsbaar maakte. In de loop van de 20e eeuw werd in nauwe samenwerking tussen Roemenië en – toen nog – Joegoslavië een stuwdam annex krachtcentrale aangelegd tussen Turnu Severin (het Romeinse Drobeta) en Kladovo (Pontes). Tijdens de bouw werd archeologisch veldwerk verricht (1965-1970) en dat leidde tot spectaculaire vondsten. Op de rechteroever trof men op een smal plateau resten aan van prehistorische bebouwing, in vier opeenvolgende woonlagen. Men kwam tot de conclusie dat hier al rond 7000-6500 v.Chr. sprake was geweest van een kleine nederzetting, die door de archeologen met de naam Lepenski Vir werd aangeduid. Nog voor de vindplaats door het wassende water van het stuwmeer werd verzwolgen, slaagde men erin de voornaamste artefacten te bergen (en over te brengen naar het Nationaal Museum in Belgrado) en grote delen van de nederzetting op een hoger niveau in veiligheid te brengen. Ook de Tabula Traiana en een aantal dorpen op beide oevers, moesten worden verplaatst. De vroegste bewoners van de nederzetting, laten we ze maar Lepeniërs noemen, waren als al hun tijdgenoten jagers-verzamelaars. Er werden sporen aangetroffen van eenvoudige bebouwing en simpele gebruiksvoorwerpen die karakteristiek zijn voor het Mesolithicum. Maar latere woonlagen bevatten resten van woningen volgens een bepaald geometrisch patroon: cirkelsegmenten met een hoek van 600 en een halfronde afsluiting, steeds naar de rivier gericht. De mensen moeten dus een zeker benul van meetkunde hebben gehad. Nog opvallender waren de vele Mesolithische, zandstenen sculpturen die tussen de woningen werden aangetroffen. Keien die waren bewerkt, aanvankelijk met geometrische motieven, later ook duidelijk menselijke trekken. Meestal werd alleen het hoofd afgebeeld, met grote, ronde ogen, een scherp aangeduide neus en vreemde, opengesperde monden, als van een vis op het droge. De betekenis van deze antropomorfe beelden stelde de archeologen weer eens voor raadsels. De gelijkenis met vissen wees op een bestaan als vissers, mogelijk van grote soorten als steur die met de hand of met spiesen werden gevangen. Wellicht wezen de portretten op een rituele band met goden of werden er maskers in de vorm van viskoppen gebruikt bij rituelen om een goede vangst af te smeken. Duidelijk was in ieder geval dat we hier te maken hebben met enkele van de oudste figuratieve afbeeldingen in Europa. De meeste beelden werden aangetroffen in de woningen, wat duidt op het bestaan van huisaltaren. De bewoners van Lepenski Vir begroeven hun doden buiten de nederzetting, behalve kennelijke hoogwaardigheidsbekleders, die een graf kregen binnen het dorp. Per laag die werd afgegraven werd steeds duidelijker dat vanaf ongeveer 5300 v.Chr. de Lepeniërs al snel, wellicht als eersten in Europa, van een Neolitische, seminomadische leefwijze waren overgeschakeld op een sedentair bestaan van akkerbouw en bescheiden veeteelt, kennelijk zonder invloed van buitenaf. Na 4500 v.Chr. lijkt de nederzetting definitief te zijn verlaten. Waarschijnlijk hadden de bewoners door hun veranderde leefwijze behoefte aan meer ruimte dan het smalle plateau. Na de ontdekking van de nederzetting en de verplaatsing naar een hoger gelegen locatie werd Lepenski Vir overdekt en wat niet in de musea in Belgrado en Kladovo (voornamelijk replica’s), werd ondergebracht in museumpje ter plekke. Momenteel wordt de overkapping vernieuwd; vanaf de zomer van 2010 moet Lepenski Vir weer zijn status van archeologische bezienswaardigheid terugkrijgen. De aanleg van een bewegwijzerde fietsroute langs de Donau zal daar zeker toe bijdragen. Hans Hoogendoorn Tekstbureau Pausanias
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Lepenski Vir – een ongewone nederzetting
Op de linkeroever ligt Roemenie, op de rechteroever Servie. De Donau is tegenwoordig een onderdeel van de buitengrens van de Europese Unie. Zoals de rivier honderden jaren geleden de grens markeerde van het Romeinse rijk. Ook de benedenloop van de Donau maakte deel uit van de limes, de reeks grensversterkingen lang de Rijn en de...
De Moderne Devotie in Zwolle
Recent bezocht ik de tentoonstelling over de Moderne Devotie in Zwolle. De tentoonstelling is verspreid over 2 locaties: Museum de Fundatie en het Stedelijk Museum Zwolle. Deze spreiding is niet verkeerd bedacht omdat beide musea met elkaar verbonden zijn door een stadswandeling langs monumenten van de Moderne Devotie. Daarmee beleef je meteen de stad op een...
Is totalitarisme totale onzin?
In de geschiedschrijving van en uit de twintigste eeuw heeft het begrip totalitarisme vaak centraal gestaan in combinatie met een analyse van het nazisme en het communisme. Achter dit begrip schuilen echter constateringen en vergelijkingen waardoor een analyse van het begrip een verfrissende uitwerking kan hebben. Wat is totalitarisme? Kan het nazisme met het communisme...
Unieke briefwisseling over leven in krijgsgevangenschap
De gedocumenteerde ‘Kriegsgefangenenpost‘ in 1943-1945 van een Nederlandse officier in een Duits krijgsgevangenenkamp, met zijn kersverse bruid en zijn ouders in Amsterdam, ontrukt een vergeten episode in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis aan de vergetelheid. De website [url=http://oorlogspost.yolasite.com/]Bruidegom achter prikkeldraad – Uitzichtloze briefwisseling met een krijgsgevangene in Stanislau en Neubrandenburg, 1943-1945[/url] vindt zijn oorsprong in een koffer op...
In beeld: Nieuw Nederland
Immigranten uit islamitische landen kwamen Nederland aanvankelijk geruisloos binnen maar staan al meer dan tien jaar in het centrum van de politieke belangstelling. De ‘hype’ over de islam is voorbij, zei VVD-prominent Ben Verwaayen op 17 september in NRC Handelsblad. Of hij gelijk krijgt, valt nog zeer te bezien. Al ruim tien jaar overheersen meningen...
LEZERSFORUM: ‘Ooit komt er weer oorlog’
‘Europese samenwerking heeft gezorgd voor gemeenschappelijke belangen. Anders zouden de verschillende landsbelangen domineren, en dat was zeker een of meer keren uitgelopen op gewapende conflicten.’ Dit schrijft J.M. Robat, een van de 125 lezers die hebben gereageerd op de stelling van deze maand: ‘Zonder Europese samenwerking was Europa geteisterd door nieuwe oorlogen.’ Hiermee is...
Strijdblad van de verloren generatie
‘Rond 1985 was de Nederlandse geschiedschrijving nogal kleurloos,’ zegt Rob Hartmans, auteur van het jubileumboek Niet gehinderd door schroomvalligheid, over twintig jaar Historisch Nieuwsblad. In 1985 werd Palaver opgericht, waaruit zes jaar later Historisch Nieuwsblad voortkwam. De auteurs van Palaver schopten tegen het academisch establishment, dat ze veel te gesloten vonden. ‘Palaver was het verenigingsblaadje...
Media maakten van Brunswijk held
Dat de eerste klap een daalder waard is, is op tal van terreinen waarneembaar. In de communicatiewetenschap heet dit framing. Een frame is een (meestal niet expliciet geformuleerd) interpretatiekader dat vertelt welke waarden er bij een bepaalde kwestie in het geding zijn. Het gaat om sleutelwoorden of beelden die een hele reeks betekenissen oproepen. Hiermee...
Oorlogsheld uit straatbeeld verwijderd
Vrijwel elke Italiaanse stad heeft een plein, boulevard of metrostation dat de naam draagt van Luigi Cadorna, de opperbevelhebber van het Italiaanse leger in de Eerste Wereldoorlog. Maar steeds meer burgers betogen dat de Generalissimo uit het straatbeeld moet worden geschrapt. In Udine, de stad van waaruit Cadorna zijn offensief tegen de Oostenrijkse Alpenlegers leidde,...
Cherokee gooien zwarten uit hun stam
De Amerikaanse Cherokee hebben alle zwarte leden uit hun stam gezet. De afstammelingen van de zwarte slaven van die stam zijn na 140 jaar niet langer welkom. Amerika’s op een na grootste stam wil alleen nog ‘echte’ indianen met de juiste bloedlijnen tellen. De Cherokee proberen al tijden hun zwarte broeders te dumpen. Steeds stak...
Russen vieren einde Mongools juk
Zoals elk jaar is op 17 september in Rusland de Slag op het Snippenveld in 1380 herdacht. Alle Russische kinderen leren dat de slag het einde inluidde van het ‘Tataars-Mongoolse juk’: de 250 jaar durende overheersing van Rusland door de horden van Dzjengiz Khan en zijn nazaten. De Mongolen wisselden wreedheid af met een sluwe...
VOC-pakhuis herbouwd
Het staat er weer, het stenen pakhuis dat de Hollanders in 1639 in het West-Japanse stadje Hirado hadden gebouwd en na voltooiing op bevel van de Japanners meteen weer afbraken. Het opschrift ‘Anno Christi 1640’ op de gevel was de steen des aanstoots. Het gereconstrueerde VOC-pakhuis is op 17 september jongstleden geopend. Met het ‘Hollands...
