De founding fathers van de Verenigde Staten vergeleken hun nieuwe land graag met het machtige oude Rome. Tegenwoordig pakken vergelijkingen tussen de VS en het Romeinse Rijk vaak minder goed uit. De VS, verrot vanbinnen, zouden net als Rome kunnen instorten onder druk van buiten. Amerika heeft last van imperial overstretch, is een vaak gehoord argument: het land heeft politiek en militair meer op zich genomen dan het aankan. Olivier Hekster, hoogleraar oude geschiedenis aan de Radboud Universiteit, legt uit wat er wel en niet klopt aan de vergelijking tussen Amerika en Rome.
‘De ondergang van het keizerrijk, het brandende Rome, spreekt natuurlijk erg tot de verbeelding. En de Verenigde Staten roepen de vergelijking met Rome over zichzelf af door namen als “Senaat” en “Capitool” te gebruiken voor hun politieke instellingen. Maar de ondergang van het West-Romeinse Rijk in de vijfde eeuw kwam waarschijnlijk niet door imperial overstretch. Al sinds keizer Hadrianus, die heerste in de eerste helft van de tweede eeuw, werden er geen nieuwe gebieden aan het rijk toegevoegd.
Wat dat betreft zou je beter naar Athene kunnen kijken. Op zijn hoogtepunt had dat in de hele Griekse wereld grote invloedssferen, net als de VS nu. Bovendien heeft ook Athene in gebieden geïntervenieerd met het argument dat het democratie kwam brengen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Athene heeft zichzelf op fatale wijze overschat in de Peloponnesische Oorlog van 431-404 v.Chr., tegen Sparta. Het conflict speelde zich deels af op Sicilië, waar Athene zich mengde in een oorlog waarin Sparta later achter de andere partij ging staan. Uiteindelijk werd Athene er verpletterend verslagen, en dat betekende het einde van de stadstaat als Griekse supermacht.
Een van de problemen was dat Athene zijn doelen niet duidelijk voor ogen had toen het troepen naar Sicilië stuurde. Er was te veel geluisterd naar optimisten. De Atheners handelden deels uit angst dat anderen in hun plaats konden ingrijpen en daar voordeel van zouden kunnen hebben. Ooit zou de oorlog wel iets opleveren, zeiden de voorstanders, en het lijkt er sterk op dat ze hoopten heel Sicilië te kunnen veroveren. Misschien kan Amerika daarvan leren: grijp alleen in buitenlandse kwesties in als je een duidelijk doel voor ogen hebt en daar eerlijk over bent.
De neergang van het West-Romeinse Rijk is een veel ingewikkelder verhaal. Er zijn hele lijsten met oorzaken te noemen. Het is vooral opmerkelijk dat Rome niet al veel eerder ten onder is gegaan: met relatief weinig militairen wist het een gigantisch gebied onder controle te houden. Dat kwam grotendeels doordat veel mensen bij het succesverhaal van het rijk wilden horen.
Bij de VS speelt iets vergelijkbaars: overal willen mensen deel uitmaken van de wereld van Hollywood en McDonald’s. De alomtegenwoordige invloed van de Amerikaanse cultuur is niet opgelegd, maar omarmd, net als in het Romeinse Rijk. Af en toe was er weerstand tegen de Romeinse dominantie, net als sommigen zich nu afzetten tegen de amerikanisering.
Hoe dan ook was de wil om bij Rome te horen van wezenlijk belang voor het voortbestaan van het rijk. Dat zouden de Amerikanen moeten onthouden: als de McDonaldisering gaat vervlakken, krijgen ze een echt probleem.’