Home Een aanvaarde vorm van conflictrregulering

Een aanvaarde vorm van conflictrregulering

  • Gepubliceerd op: 31 januari 2012
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd

Een steekpartij in de kroeg, een taxichauffeur die door de concurrentie in elkaar wordt geslagen, een trambestuurder die gemolesteerd wordt – er wordt geheid verslag van gedaan in de media. En als het faliekant verkeerd afloopt en het slachtoffer komt te overlijden, dan weet je meteen wat het onderwerp van de talkshows van die avond is. Bovendien trekt de bijkans onvermijdelijke ‘stille mars’ die erop volgt ook weer volop de aandacht.

Het grote publiek, de politici en veel wetenschappers zijn het erover eens: het leven in de stedelijke samenleving wordt steeds gewelddadiger. Ook over de oorzaak hiervan bestaat een stevige consensus: schaalvergroting, individualisering, privatisering en een sterk toegenomen mobiliteit hebben geleid tot een veel grotere anonimiteit. En iedereen snapt dat je eerder een onbekende in elkaar trapt of neersteekt dan iemand die je kent.

Deze kijk op geweld in de hedendaagse samenleving is gebaseerd op minimaal twee veronderstellingen: vroeger was er minder geweld doordat er meer sociale controle was, en geweld is puur impulsief en irrationeel, het is ongecontroleerde agressie. Vandaar dat geweld vaak wordt voorzien van adjectieven als ‘blind’ en ‘zinloos’.

Volgens de Belgische historicus Antoon Vrints, die onderzoek heeft gedaan naar geweld in de openbare ruimte in een aantal Antwerpse wijken in de eerste helft van de twintigste eeuw, ontberen bovenstaande ideeën elke empirische basis. Ze komen niet voort uit bestudering van de feiten, maar eerder uit een cultuurpessimisme dat treurt over de teloorgang van de Gemeinschaft, waarin mensen leefden in traditionele en overzichtelijke sociale verbanden, en de komst van de anonieme, kille, materialistische Gesellschaft.

Deze verwijzing naar het beroemde boek van Ferdinand Tönnies uit 1887, met die twee begrippen in de titel, maakt al duidelijk dat Vrints van mening is dat dit soort nostalgie nergens op slaat.
Op basis van zeer gedetailleerd onderzoek komt hij tot de conclusie dat veel van de veronderstellingen die ten grondslag liggen aan het idee dat onze samenleving steeds gewelddadiger wordt simpelweg niet kloppen. Zo is het absoluut onjuist om te denken dat de desintegratie van informele sociale netwerken leidt tot een stijging van geweldsincidenten.

Juist in de oude volksbuurten, waar sprake was van enorme sociale controle en een hechte gemeenschap, had geweld een heel duidelijke functie en kwam het veel vaker voor dan tegenwoordig. Geweld was een algemeen aanvaarde vorm van conflictregulering, en de reputatie van een man hing af van de mate waarin hij in staat en bereid was geweld te gebruiken. In meer welvarende buurten was dit soort geweld – dat absoluut niet ‘zinloos’ was – veel geringer, en met de ‘verburgerlijking’ van de arbeidersklasse en het minder hecht worden van de buurtgemeenschappen nam ook daar het geweld af.

Vrints ruimt in zijn boek nog veel meer misverstanden op, zoals het idee dat vroeger geweld vooral ‘expressief’ was (een tamelijk primitieve uiting van superioriteit) en tegenwoordig vooral ‘instrumenteel’ (bedoeld om gemakkelijk aan geld of seks te komen). Ook laat hij zien dat voor de overgrote meerderheid van de bevolking de kans om als slachtoffer of als dader betrokken te raken bij een geweldsincident niet is toegenomen.

Richtte de moral panic, het idee dat de samenleving helemaal de verkeerde kant op holt, zich vroeger vaak op de vermeende zedenverwildering en losbandig gedrag, nu is het vooral het geweld dat gezien wordt als bewijs dat de maatschappij desintegreert. Geweld geldt nu als de ‘ultieme normovertreding’, als iets wat volkomen irrationeel is en niet zou moeten bestaan.

Volgens Vrints komt dit vooral doordat het geweld in toenemende mate uit het leven van mensen is gedrongen. Onze samenleving is simpelweg minder gewelddadig dan vroeger, zodat geweldsincidenten veel uitzonderlijker zijn en daardoor meer aandacht trekken, waardoor het gevoel van onveiligheid versterkt wordt.

Het is een merkwaardige paradox, die in herinnering roept wat de criminoloog Willem Nagel in de jaren zestig zei tegen studenten die hem vroegen wat men kon doen tegen het toegenomen geweld: een ander ochtendblad lezen.

Het theater van de straat. Publiek geweld in Antwerpen tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw
Antoon Vrints
367 p. Amsterdam University Press, € 39,50

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

De heckrund was een Arisch fantasiedier 
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
Artikel

De heckrund was een Arisch fantasiedier 

Ooit leefde in Europa de auroch, een uitgestorven oerrund. Nazi-topman Hermann Göring wilde het terugfokken, zodat de Duitsers er als echte Germanen op konden jagen. De opdracht daarvoor ging naar zoöloog Lutz Heck, die een ‘heckrund’ in elkaar knutselde.  Nu zouden ze toch wat beleven… Op Schorfheide in Brandenburg waande Hitlers tweede man Hermann Göring...

Lees meer
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Artikel

Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem

Neville Chamberlain dacht dat hij vrede kon kopen door Tsjecho-Slowakije uit te leveren aan Hitler. Hij was niet alleen naïef, maar ook hoogmoedig. Na een lange en succesvolle carrière in de Britse politiek negeerde Chamberlain de adviezen van anderen. Is Donald Trump de nieuwe Neville Chamberlain? De Britse krant The Guardian en andere media wierpen...

Lees meer
Joop den Uyl op campagne
Joop den Uyl op campagne
Recensie

Politieke partijen voeren extremer campagne

Sinds de Grondwet van 1848 moeten politici de kiezers voor hun beleid zien te winnen. Maar de manier waarop ze campagne voeren is nogal veranderd, zo toont De strijd om de stembus. De chique negentiende-eeuwse heren die nauwelijks moeite deden het electoraat te overtuigen, maakten steeds vaker plaats voor ware circusartiesten.   ‘Het feest van de...

Lees meer
Meer informatie Geromantiseerde voorstelling uit 1893 van een middeleeuws volksgericht.
Meer informatie Geromantiseerde voorstelling uit 1893 van een middeleeuws volksgericht.
Artikel

Vóór social media gebeurde public shaming via volksgerichten

Sarren en dreigen op sociale media heeft een bijzondere voorloper: de charivari. Tot in de jaren zeventig kenden dorpen in Nederland volksgerichten waarbij inwoners die zich niet aan de sociale normen hielden in het openbaar werden beschimpt. Of erger. Op vrijdagavond 10 november 1961 sneuvelde een ruit in de woning van Berta (48), een huisvrouw...

Lees meer