Home Blind aan het rechteroog

Blind aan het rechteroog

  • Gepubliceerd op: 31 januari 2012
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Antoine Verbij
  • 4 minuten leestijd

Begin november vorig jaar werd Duitsland met een schok wakker. Ineens openbaarde zich een fenomeen waarvan men het bestaan amper vermoedde: rechts terrorisme. Tien jaar lang had een drietal neonazi’s een bloedig spoor door het land getrokken. Resultaat: tien doden, of preciezer: acht Turken, één Griek en een politieagente.

Eigenlijk begon men in Duitsland een beetje te geloven dat het probleem van het militante rechts-extremisme aan het wegebben was. De extreem-rechtse partij NPD won geen terrein meer en was intern hopeloos verdeeld. Demonstraties van neonazi’s vielen bescheiden uit vergeleken met betogingen van de honderden of duizenden antifascistische tegendemonstranten waarop ze telkens stuitten. Enkele militante neonazigroepen waren door de rechter verboden.

Politiek, inlichtingendienst en politie waren vooral bezig met het bestrijden van islamitisch terrorisme. En de laatste tijd ook weer met links terrorisme. De jaarverslagen van de geheime diensten meldden een toename van extreem-links geweld en waarschuwden dat hiervan binnenkort doden te verwachten waren. Over extreem-rechts stelden de diensten telkens weer vast dat er van ‘terroristische structuren’ geen sprake was.

Ondertussen voerde de regering straffe bezuinigingen door op het jongerenwerk, ook bij organisaties die aan de bestrijding van rechts-extremisme deden. Zij moesten voortaan ook jaarlijks bewijzen dat ze niet met extreem-linkse organisaties samenwerkten. In de ogen van de autoriteiten kwamen de gevaren duidelijk van links en uit het Midden-Oosten.

Men keek nauwelijks naar rechts, met als gevolg dat veel zaken onopgelost bleven.
Heel schrijnend blijkt die verwaarlozing uit de manier waarop politie en inlichtingendiensten de moorden en aanslagen behandelden die nu uit rechtse hoek blijken te zijn gekomen. De moorden op negen allochtone middenstanders werden toegeschreven aan afrekeningen in het eigen milieu. Brandstichtingen in shoarmazaken kwamen in de la ‘verzekeringsfraude’ terecht.

De ontmanteling van de ‘Nationaal-Socialistische Ondergrondse’, zoals de drie terroristen zich noemden, heeft ertoe geleid dat men de geschiedenis van extreem-rechts van de afgelopen decennia kritisch onder de loep is gaan nemen, met name sinds de Duitse hereniging. Dat leidde tot verbluffende resultaten. Het aantal doden van rechts-extreem geweld is groter dan het aantal dodelijke slachtoffers van de RAF in de jaren zeventig en tachtig.

Zelfs het officiële dodental van 47 in de afgelopen twintig jaar overtreft de 34 slachtoffers die de RAF in de dertig jaar van haar bestaan maakte. Maar vrijwel niemand hecht waarde aan die 47. Journalisten van de Berlijnse Tagesspiegel en van Die Zeit en Zeit Online kwamen na onderzoek tot het aantal van 137 dodelijke slachtoffers van rechts-extreem geweld sinds 1990.

De Amadeu Antonio Stichting, die over rechts-extremisme informeert, hanteert zelfs een goed gedocumenteerde lijst met 181 doden. Amadeu Antonio Kiowa is een van de eersten op de lijst; in 1990 sloegen vijftig skinheads de Angolees dood. De lijst bevat de namen van allochtonen, punkers, daklozen, kunstenaars, politieagenten en advocaten. In een verbijsterend aantal gevallen weigerde de rechter een politiek motief te onderkennen.

Pijnlijk is vooral dat de laatste maanden allerlei gevallen opduiken van medewerkers van politie en geheime diensten die nauwe contacten met rechts-extremisten onderhielden. In enkele deelstaatparlementen en ook in de Bondsdag zijn nu onderzoekscommissies bezig om zulke vervlechtingen aan het licht te brengen. Er zijn aanwijzingen dat mede dankzij zulke contacten de drie terroristen tien jaar lang hun gang konden gaan.

De discussie over rechts-extremisme is weer helemaal terug. Politici debatteren over de voors en tegens van een verbod op de NPD. Onderzoeksjournalisten duiken in de geschiedenissen van de federale en regionale inlichtingendiensten. Historici wijzen op de tijd van bondskanselier Adenauer, toen ex-nazi’s hoge posten verwierven in het justitiële apparaat en de geheime diensten. Dat de veiligheidsorganen blind zijn aan het rechteroog, blijkt een voorgeschiedenis te hebben.

De media sturen ondertussen hun verslaggevers naar de plek des onheils: de voormalige DDR. Waarom verwierf het rechts-extremisme daar na de val van de Muur zoveel aanhang? Met name de Thüringse stad Jena, waar de drie terroristen hun neonazistische carrière begonnen, is door journalisten uitgekamd. Zelfs de ouders van de twee terroristen die vóór hun arrestatie zelfmoord pleegden, zijn aan de tand gevoeld.

Duitsland lijkt begonnen aan een nieuw hoofdstuk in zijn Vergangenheitsbewältigung. Oost-Duitsland blijkt na de hereniging niet alleen overstroomd te zijn door West-Duitse politici en managers van het tweede garnituur die de boel wel even zouden overnemen, ook kaderleden van rechts-extreme partijen als NPD, DVU en Republikaner ontdekten de nieuwe deelstaten als vruchtbaar missiegebied.

Ze troffen er een voedingsbodem aan van werk- en kansloze jongeren die al in de tijd van de DDR een uitlaatklep zochten in verzet tegen de antifascistische staat. West-Duitse rechts-extremisten bouwden de structuren op die niet alleen tot een paar verkiezingssuccessen voor de NPD leidden, maar ook tot het ontstaan van allerlei gewelddadige neonazigroepen. Een daarvan was de Nationaal-Socialistische Ondergrondse.

Antoine Verbij is correspondent in Berlijn

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer