Alle artikelen
Twee biografieën over de voormalige bondskanseliers Helmut Kohl en Helmut Schmidt werden beide een bestseller en leidden beide tot een breuk tussen de auteurs en hun onderzoeksobject. Heribert Schwan hield rond 2000 honderden uren interviews met Kohl. Op basis van die tapes schreef Schwan – als ghostwriter – drie delen memoires. Het laatste deel is nooit verschenen, omdat de nieuwe vrouw van Kohl ruzie zocht en Schwan het huis uit zette. Via de rechter liet ze zelfs de tapes in beslag nemen. Schwan nam wraak door talloze vileine oneliners, die veel te heftig waren voor de ‘deftige’ memoires, te bundelen. Dit vulde hij aan met meningen van Kohl over de politiek.
Volgens Kohl (1930) was de Duitse eenwording niet het resultaat van de fameuze demonstraties, maar het gevolg van het failliet van de Sovjet-Unie en de grotere vrijheid om te reizen van de Oost-Duitsers in de jaren 1987-1989. Dat laatste was door Kohl zelf mogelijk gemaakt. Maar hij heeft wel een punt: miljoenen DDR-burgers zagen tussen 1987 en 1989 met eigen ogen de welstand in het Westen en beseften dat de achterstand van de DDR niet meer in te halen was. Ook wordt het raadsel opgelost waarom 3 oktober de dag van de nationale eenheid is geworden en niet 9 november, de dag dat de Muur viel. Afgezien van historische trauma’s die zich op dezelfde datum voordeden, zoals de Kristallnacht en de Hitlerputsch, gaf één factor de doorslag: het weer. Kohl wilde een nationale feestdag met mooi weer en statistisch was begin oktober het meest geschikt.
Kohl voelde zich als provinciaal tekortgedaan door intellectuelen, pers en collega-politici. Dat gevoel compenseert hij met harde en geestige karakteriseringen. De kern van politiek, aldus Kohl, is mensen een goed gevoel geven, maar tegelijkertijd keiharde discipline handhaven: ‘Je moet er van tijd tot tijd flink op los slaan, er moeten slachtoffers vallen.’ Politici kunnen volgens hem niet als vrijgezel door het leven, want vrijgezellen maken geen geestelijke ontwikkeling door: ‘Die gaan direct van de lente over in de herfst, die hebben geen zomer.’ Jammer voor onze eigen premier. En Merkel? Ach, Angela kon niet eens met mes en vork eten toen hij haar als politiek talent ontdekte. Ondanks haar gebrekkige tafelmanieren zag ze wel kans een mes in zijn rug te steken en in 2000 de partijleiding over te nemen.
Bij een bergwandeling moest hij zijn uitgeputte rivaal Franz Josef Strauss op de schouders nemen en liet hij hem bijna in een ravijn vallen: ‘Een ongeluk? Dat zou echt niemand hebben geloofd.’ Typisch Kohl (en Strauss) is dat ze elkaar op leven en dood bevochten, om het daarna samen op een zuipen te zetten. Dat was Kohls opvatting van politiek: harde gevechten, maar wel met open vizier. Daarom beviel Kok hem beter dan Lubbers en Jeltsin beter dan Gorbatsjov. Prins Bernhard komt ook nog langs als een uitgesproken domme man.
Dit levendige boek geeft een leerzame kijk op de werkelijkheid van de politiek: het is smerig werk, en juist daarom moeten we blij zijn dat er nog steeds mensen zijn die dat voor ons willen opknappen. Aanbevolen voor liefhebbers van Duitse geschiedenis en iedereen die wil weten hoe politiek écht functioneert.
Het boek over de jeugd van oud-kanselier Schmidt (1918) heeft in Duitsland veel stof doen opwaaien. Sabine Pamperrien heeft talloze boeken en interviews geanalyseerd om Schmidts leven tussen 1933 en 1945 in kaart te brengen. Per slot van rekening was voor alle Duitse politici van zijn generatie het oorlogsverleden géén privéaangelegenheid, en bovendien heeft Schmidt talloze tegenstrijdige mededelingen gedaan. Zelfs zijn eigen dochter vond het ongeloofwaardig dat het politieke dier Schmidt tot mei 1945 met oogkleppen op zou hebben geleefd. Vaststaat nu dat Schmidt vrijwillig lid werd van de Hitlerjugend, maar ook dat hij er wegens brutaliteit uit werd gezet. Ook was hij enthousiast over het nazisme. Het antisemitisme stuitte hem tegen de borst, maar de belofte van een solidaire en klasseloze Volksgemeinschaft kon hem zeker bekoren. Dat gold overigens ook voor miljoenen andere Duitsers. Schmidt wist dat hij voor een kwart Joods was, maar speelde dat een rol? We weten het nog steeds niet precies. Naar eigen zeggen wist Schmidt niets van de Jodenvervolgingen – maar dat is op z’n zachtst gezegd uiterst twijfelachtig. Een officier die (kort) aan het oostfront diende, moet hierover ten minste geruchten hebben gehoord. Maar Schmidt is lang niet de enige Duitser die dit heeft verdrongen.
Pamperrien heeft wel een kwalijke beginnersfout gemaakt. In 1942 en in 1944 noteerden Schmidts superieuren een ‘uiterst positieve houding’ ten aanzien van het nazisme. Zij neemt dit letterlijk over, maar het is de vraag of personeelsdossiers in dictaturen de werkelijkheid weergeven. Dit waren standaardformuleringen; iets anders – en zeker kritiek – had Schmidt in grote problemen gebracht.
Al met al een interessant boek over de laatste roker op de Duitse televisie. Het wachten is nu op zijn eigen memoires over de oorlog. Die verschijnen binnenkort en het is te hopen dat hij opening van zaken geeft, want vragen blijven er nog wel degelijk.
Vermächtnis: Die Kohl-Protokolle
Heribert Schwan en Tilman Jens
256 p. Heyne Verlag,
€ 19,99
Helmut Schmidt und der Scheißkrieg: Die Biografie 1918 bis 1945
Sabine Pamperrien
352 p. Piper,
€ 19,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
BOEKEN Vermächtnis: Die Kohl-Protokolle – Helmut Schmidt und der Scheisskrieg
Twee biografieën over de voormalige bondskanseliers Helmut Kohl en Helmut Schmidt werden beide een bestseller en leidden beide tot een breuk tussen de auteurs en hun onderzoeksobject. Heribert Schwan hield rond 2000 honderden uren interviews met Kohl. Op basis van die tapes schreef Schwan – als ghostwriter – drie delen memoires. Het laatste deel is...
BOEKEN Ariane de Ranitz – Louis Raemaekers ‘met pen en potlood als wapen’
Tot mijn schande had ik nooit gehoord van Louis Raemaekers (1869-1956). Geheel toevallig kwam ik kortgeleden in aanraking met zijn werk en opmerkelijke carrière. Raemaekers kan met recht beschouwd worden als Nederlands beroemdste en invloedrijkste tekenaar van politieke prenten, al geef ik toe dat ‘beroemd’ en ‘invloedrijk’ rekbare begrippen zijn. Raemaekers werd geboren in Roermond...
BOEKEN Marc Dierikx – Anthony Fokker. Een vervlogen leven
‘Kennis is veel. Karakter is meer,’ zo stond op de muur van het biologielokaal van Anthony Fokker (1890-1939) in Haarlem geschreven. Een toepasselijke spreuk, want van studieboeken moest Fokker niet veel hebben. Na lezing van de biografie die luchtvaarthistoricus Marc Dierikx publiceerde, voel je de opwinding die zich van de jonge Fokker meester moet hebben...
BOEKEN Henri Wesseling – La grande nation
Henk Wesseling is van de levende Nederlandse historici een van de weinigen, misschien wel de enige, van internationale allure. Om precies te zijn van Franse allure. Zijn boeken zijn in het Frans vertaald. Hijzelf is zeker honderd keer in Parijs geweest, hij heeft daar naar eigen zeggen in alle driesterrenrestaurants gegeten. Hij verkeerde op vriendschappelijke...
BOEKEN Michael Pye – Aan de rand van de wereld
Historici willen weten hoe in het verleden de wereld eruitzag, hoe mensen leefden en dachten, en hoe de samenleving die wij kennen feitelijk is ontstaan. Die kennis willen ze niet alleen voor zichzelf vergaren, maar ze willen die ook mededelen aan een publiek. Grofweg zijn hierbij twee benaderingen mogelijk: de analytische en de verhalende. Historici...
SIGNALEMENTEN FILM Walesa – Man of Hope
Polen haten of houden van Lech Walesa. Een tussenweg lijkt niet mogelijk voor de voormalige elektricien op de scheepswerf in Gdansk, die wereldberoemd werd als leider van de vakbond Solidariteit. Hij en de Poolse paus Johannes Paulus II hadden een beslissend aandeel in de ondergang van het communistische regime in Polen. De 88-jarige Poolse filmveteraan...
FILM Loin des hommes
‘Voor de Fransen waren we Arabieren, voor de Arabieren waren we Fransen,’ zegt de leraar Daru over zijn familie in Loin des hommes. Daru is in Algerije uit Spaanse ouders geboren. De film speelt in 1954 en is gebaseerd op het verhaal De gast (1957) van Albert Camus. Daru leidt op...
TENTOONSTELLING Rijksmuseum van Oudheden Carthago
‘Ik krijg er helemaal kippenvel van!’ Een bezoekster van de tentoonstelling Carthago is onder de indruk van drie eenvoudige stukken aardewerk. Het zijn urnen uit het Carthaagse grafveld Tophet. Omdat onder de doden opmerkelijk veel kinderen waren, zijn sommige archeologen overtuigd dat hier sprake was van mensenoffers. Anderen houden het erop dat de natuurlijke kindersterfte...
‘In de Verlichting ging cultuur de markt op’
De Verlichting veranderde Europa onherkenbaar. Op 6 maart organiseert Historisch Nieuwsblad een collegedag over deze belangrijke periode. Vier kenners spreken over de filosofie, wetenschap en de mentaliteit van de achttiende eeuw: ‘De Verlichting was meer dan een verzameling ideeën.’ Een van de sprekers is Inger Leemans, hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zij...
INTERVIEW Willem Melching over WOI
‘De Eerste Wereldoorlog was een gevecht om de macht, niemand had het morele gelijk aan zijn zijde. De Tweede Wereldoorlog was een ideologische strijd. De Eerste lijkt amoreel, en daardoor tragischer,’ vindt Willem Melching, als historicus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In mei is Melching reisleider van de Eerste Wereldoorlog-tour van Historisch Nieuwsblad. ...
Annie Romein: ‘Reve is een op hol geslagen beroemdheid’
Historicus Annie Romein-Verschoor had geen hoge dunk van Gerard Reve. Zo blijkt uit een brief die zij schreef aan de seksuoloog dr. Herman Musaph. Romein schreef Musaph naar aanleiding van een optreden van Gerard Reve in het VPRO-televisieprogramma Vrije Geluiden. De ‘romantische, decadente burgerschrijver’, aldus Reve zelf, las daarin een stuk voor uit zijn laatste...
Reve zoekt feestlocatie na winnen P.C. Hooftprijs
In 1969 – kort nadat hij de P.C. Hooftprijs had gewonnen – ging Gerard Reve op zoek naar een feestlocatie. Reve stuurde een ansichtkaart aan pater C. de Lange van de Mozes en Aaronkerk op het Waterlooplein: ‘Greonterp, Post Oudega W., Friesland, 6 september 1969 Waarde Vader! Zoudt U, desgevraagd, Uw kerk aan de V.P.R.O....
