Parijs is tijdens de Tweede Wereldoorlog niet belegerd, zoals Leningrad. Parijs is ook niet gebombardeerd, zoals Londen, noch vond er een grote opstand plaats, zoals in Warschau. In Parijs is tussen 1940 en 1944 relatief weinig gebeurd. Waarom dan toch een boek van ruim 500 bladzijden over deze stad tijdens de Duitse bezetting? Simpel: omdat het Parijs is.
Bij het horen van de naam van de Franse hoofdstad vallen hele volksstammen in katzwijm. Dat geldt kennelijk ook voor de auteur van dit boek, de Amerikaan Ronald C. Rosbottom, professor in Franse letterkunde. Hij hemelt Parijs op als de ‘meest geliefde, bekendste en meest mythische stad’ in bezet Europa – ja, zelfs ‘de aantrekkelijkste stad ter wereld’. Volgens hem zat ‘de hele wereld’ tijdens de oorlog in de rats over hoe het met Parijs zou gaan. Alsof men geen andere zorgen had.
Hoewel we dus te maken hebben met een dweper, verhult Rosbottom niet dat de meeste inwoners van Parijs zich aanpasten aan de Duitse bezetting en dat collaboratie en verraad er op grote schaal voorkwamen. Het Vichy-bewind kon op veel steun rekenen. Bij de Grote Razzia van 16 juli 1942 was het de Franse politie, en niet de Duitse, die 13.000 Joden oppakte. Ook het verzet krijgt van Rosbottom niet alleen maar applaus. Zo hekelt hij de bloedige afrekening met collaborateurs en andere politiek tegenstanders direct na de bevrijding.
Toch geeft hij de bewoners van de Lichtstad veel krediet voor hun houding. Over het algemeen zouden zij hun ongenode gasten met koele gereserveerdheid hebben bejegend. Een Duitse soldaat klaagde in zijn dagboek dat hij in een ‘stad zonder gezicht’ was terechtgekomen. ‘Er gaan vele verhalen over Parijzenaars die verdwaalde Duitsers expres de verkeerde kant op stuurden,’ schrijft Rosbottom bewonderend.
In de kern was Parijs bang, stelt hij. Hij staat vaak en uitvoerig stil bij het gevoel van vervreemding dat de inwoners beving in hun bezette stad. Door gebrek aan brandstof was er amper verkeer. De anders zo drukke boulevards waren stille, gapende gaten. Wie zich buiten waagde, voelde zich bespied. Parijs werd bovendien overspoeld met Duitse soldaten op verlof.
Problematisch is dat Rosbottom alleen bekende romans en memoires als bronnen gebruikt. De lezer moet maar aannemen dat die representatief zijn voor wat de gemiddelde inwoner van Parijs voelde en dacht. Een enkele keer merkt de auteur op dat hij ooggetuigen heeft geïnterviewd, maar in de noten is hierover niets terug te vinden.
Als Parijs tijdens de Tweede Wereldoorlog enige rol van betekenis heeft gespeeld, dan als symbool. De Duitsers waren door de stad geobsedeerd. Hitler bezocht Parijs twee weken na de capitulatie om inspiratie op te doen voor zijn architectonische plannen met Berlijn. Zijn bevel om de Franse metropool tot het uiterste te verdedigen en desnoods te vernietigen, werd door stadscommandant Von Choltitz terzijde geschoven.
Aan de andere kant stond de Lichtstad voor alles wat de nazi’s verfoeiden: decadentie, rasvermenging, progressieve ideeën. Bezoekende Duitse soldaten kregen een gids waarin de toeristische plekjes stonden, maar ook werden gewaarschuwd voor geslachtsziekten. De Pocket Guide to France, die Amerikaanse GI’s in 1944 kregen, bevatte dezelfde waarschuwing. Ook de Amerikanen wantrouwden het ‘verdorven’ Parijs.
Eisenhower wilde de stad links laten liggen, om sneller te kunnen doorstoten naar Duitsland. Hij besloot toch eerst Parijs te bevrijden op aandringen van De Gaulle, die zelf als triomfator de hoofdstad wilde binnentrekken. Als gevolg van deze symbolische beslissing duurde de oorlog zes maanden langer, schrijft Rosbottom. Zes extra maanden waarin miljoenen mensen elders in Europa moesten lijden.
Toen het licht uitging in Parijs. De Lichtstad tijdens de Duitse bezetting, 1940-1944
Ronald C. Rosbottom
509 p. Spectrum, € 19,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
