Alle artikelen
De opvatting dat de negentiende eeuw in Nederland een tijdperk was van stagnatie en indolentie is al een tijd achterhaald, zo kon u nog in het vorige nummer van dit tijdschrift lezen. Dat is ook het uitgangspunt van de tentoonstelling De IJzeren Eeuw in het Amsterdam Museum, een samenwerking met de gelijknamige serie die de NTR uitzendt vanaf 3 april, beide begeleid door een boek van Andere Tijden-presentator Hans Goedkoop en Kees Zandvliet.
Een dynamische eeuw was het, waarin de basis werd gelegd voor het moderne Nederland. ‘Nostalgie/modernisme,’ kopt het bord in de eerste zaal. Een deel van de elite kijkt met weemoed naar het verleden, maar de blik wordt ook opgewekt op de toekomst gericht. Links een muur vol realistische schilderijen met afbeeldingen van rustieke landschappen en huiselijke taferelen. Recht daartegenover een wand met zwart-witfoto’s van ijzeren constructies: bruggen, fabriekshallen, spoorwegen.
De toon is gezet. In de zalen die volgen komen innovaties aan bod, allereerst natuurlijk in de nijverheid. Naast twee stoommachines hangen schilderijen van de Fabriek van Stoom- en andere Werktuigen van Paul van Vlissingen en Dudok van Heel, de Amsterdamsche Pijp-Gaz Compagnie, die voor licht zorgt in de stad.
Aan de overkant de keerzijde: op een tekening zoeken twee arbeiders steun bij elkaar als ze in een schimmige fabriekshal een lange plaat gloeiend ijzer uit de smeltoven trekken. In een fragment uit de serie gebaren vrouwen in een weverij naar elkaar om te kunnen communiceren boven het lawaai van de machines uit.
Alles verandert mee; een hilarisch filmpje laat zien hoe een man te laat op Schiphol komt, omdat de spoorbrug openstaat en de straten zo vol zijn met mensen, fietsen en trams dat hij er niet doorheen komt. Geen nood, het vertrokken vliegtuig wordt even radiografisch teruggeroepen om hem toch mee te nemen.
Na de aanleg van het Suezkanaal is Indië in vijf weken te bereiken in plaats van vier maanden, zo zien we op een infographic die een hele muur beslaat. De koloniale exploitatie komt nu pas echt van de grond; het batig slot wordt gebruikt om spoorwegen aan te leggen. Met het Noordzeekanaal en de Nieuwe Waterweg zijn Rotterdam en Amsterdam bereikbaar voor grote stoomschepen. Een kruiwagen herinnert aan de duizenden arbeiders die de kanalen met de hand groeven.
Het buitenland komt steeds dichterbij. Er hangen posters die uitstapjes naar ‘picturesque Holland’ propageren – ‘Paris-Amsterdam en 10 heures’. Ook de Nederlander trekt er in eigen land op uit: op de fiets, naar de kermis of de dierentuin. ANWB en VVV worden opgericht, mensen gaan sporten. In een vitrine de schaatsen en muts van Jaap Eden, die in 1893 wereldkampioen werd.
Nergens gingen de ontwikkelingen zo hard als in de stad – we zijn tenslotte in het Amsterdam Museum. Grachten worden gedempt, riolering en tramrails aangelegd, zo laten schilderijen van Breitner zien. Er zijn modemagazijnen in chique winkelstraten, maar de armen wonen in kelders.
Het slot van de tentoonstelling is optimistisch. ‘Emancipatie’ heet de laatste zaal – van de katholieken, maar vooral van de vrouw en de arbeider. Aan het einde van de eeuw is de slavernij afgeschaft, zijn er vakbonden opgericht en is er ruimte voor de Eerste Feministische Golf.
Zo geeft De IJzeren Eeuw een mooie karakterisering van een formidabele eeuw. De zalen zijn sober ingericht: een paar objecten en schilderijen, her en der een scherm met een fragment uit de televisieserie. Maar de voorwerpen zijn weloverwogen gekozen: een prikklok, een vitrine met petten en een korset – dat dan wel weer drukknopen had, zodat vrouwen zelf hun kind konden voeden. De teksten zijn goed geschreven en de expositie vertelt een helder verhaal.
De esthetiek lijkt soms een beetje doorgeschoten – vooral iemand met enige kennis van zaken zal die kunnen waarderen. Het metershoge portret van Abraham Kuyper door Albert Hahn, bijvoorbeeld, moet duidelijk maken waarom hij ‘de Geweldige’ werd genoemd. Maar een paar regels op een bordje zijn wat summier om dit goed uit te leggen. En let u op dat u na de fabriekszaal rechtsaf omhooggaat. Uw verslaggever moest terug voor de helft van de tentoonstelling die ze gemist had.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
TENTOONSTELLING De IJzeren Eeuw
De opvatting dat de negentiende eeuw in Nederland een tijdperk was van stagnatie en indolentie is al een tijd achterhaald, zo kon u nog in het vorige nummer van dit tijdschrift lezen. Dat is ook het uitgangspunt van de tentoonstelling De IJzeren Eeuw in het Amsterdam Museum, een samenwerking met de gelijknamige serie die de...
INTERVIEW: Michael Pye over Aan de rand van de wereld
Het belang van het middeleeuwse Noordzeegebied voor de moderne wereld was enorm, stelt journalist Michael Pye in Aan de rand van de wereld. Hoe de Noordzee ons vormde. Hierin beschrijft Pye ontwikkelingen die zich afspeelden rond het Noordzeegebied tussen de vroege Middeleeuwen en 1700. ‘Ik wist er zelf ook niet veel van. Dat leek me een...
De Sovjet-Unie en de Koude Oorlog
Ruim veertig jaar was de Sovjet-Unie een nucleaire supermacht. Daarna stortte het imperium in korte tijd in. De communistische leer bleek niet te kloppen, maar tot economische en politieke chaos te leiden. De Sovjet-Unie vormde samen met haar satellietstaten en talloze bondgenoten een imperium. Maar wie een imperium wil onderhouden moet een economische grootmacht zijn....
Amerika en de Koude Oorlog
Voor de Verenigde Staten was de Koude Oorlog een onvermijdelijk ideologisch en strategisch conflict. Door een combinatie van angst en missiedrang bemoeiden ze zich met de hele wereld. En daar zijn ze nog altijd toe geneigd. Volgens sommigen begon de Koude Oorlog met de Conferentie van Jalta in 1945, waar de Sovjet-Unie en Amerika de invloedssferen...
De betoverende wereld van Maria Sybilla Merian
Juist de kleinste kruipende dieren boeiden Maria Sybilla Merian. In de zeventiende eeuw deed ze baanbrekend onderzoek naar de ontwikkeling van insecten. Maar haar echte roem dankt Merian aan de prachtige tekeningen die ze van haar bevindingen maakte. Het grootste talent van Maria Sybilla Merian was haar vermogen om waar te nemen. Ze zag hoe...
De pogrom van Jedwabne in 1941
In de zomer van 1941 doodden Poolse boeren honderden Joodse buren. Na decennia van zwijgen is er inmiddels volop aandacht voor deze misdaad. Alleen de dorpsgenoten en de katholieke kerk hebben nog steeds moeite de pogrom te erkennen. Het is net na sinterklaas 2013 als Kamil me komt ophalen in het Poolse stadje Białystok aan...
Herodotus en de Perzische Oorlogen
In het Oosten wonen arrogante despoten en onderdrukte volkeren, en in het Westen leeft de ware vrijheid. Dat beeld schetste Herodotus tweeënhalf millennium geleden in zijn boeken over de strijd tussen Grieken en Perzen. Zijn opvattingen vinden nog steeds weerklank. Het was stil in Athene toen de zomer van 480 v.Chr. op zijn einde liep....
De iconische status van de Magna Carta is overdreven
In 1215 liet de Engelse koning Jan zonder Land rechten van zijn onderdanen vastleggen in de Magna Carta. Deze oorkonde geldt als het eerste document dat een aanzet gaf tot de moderne rechtsstaat. Maar eigenlijk is die iconische status overdreven. Nu de wereld regelmatig wordt opgeschrikt door terroristische aanslagen van extremistische moslims, wordt in het...
LESSEN Griekenland
Politici en economen zijn het er niet over eens of de Europese Unie Griekenland zijn schulden deels moet kwijtschelden om het land in de eurozone te houden. Maar de Grieken zijn de bezuinigingen zat. Ze kozen onlangs Alexis Tsipras als hun nieuwe premier, omdat hij hun een betere ‘deal’ heeft beloofd en de bestaande saneringsafspraken...
STELLING Oekraïne
Anton van Hooff: ‘De Duitse keizer Wilhelm II meende dat je ten aanzien van de Russen twee fouten kunt maken. Ten eerste door ze te ónderschatten, ten tweede door ze te óverschatten. Daarmee wilde hij zeggen dat je ervoor moet oppassen het keizerrijk Rusland machtiger voor te stellen dan het in werkelijkheid...
COLUMN Martin Sommer
In mijn eigen Volkskrant woedt sinds begin dit jaar een kleine Historikerstreit. Op de laatste dag van 2014 schreven de historici Coos Huijsen en Geerten Waling een ingezonden stuk, waarin ze voorstelden een Willem van Oranje-herdenking in te voeren. Samen schreven ze het boek De geboortepapieren van Nederland. Al eerder pleitten ze voor Oranje als...
COLUMN Annejet van der Zijl
Voor bomen worden geen grafredes gehouden. Ten onrechte, meent Annejet van der Zijl, want oude bomen hebben veel meegemaakt en veel plezier geschonken. Ze ontrukt één imposante – en bedreigde – eik alvast aan de vergetelheid. Twee keer woonde ik jarenlang op een zolderverdieping en keek ik vanuit mijn raam recht in...
