‘De islam is niet de oorzaak van de gigantische problemen die het Midden-Oosten in hun greep hebben.’ Dit betoogt Maurice Blessing, journalist en arabist, tijdens de collegedag over de geschiedenis van de islam, georganiseerd door Historisch Nieuwsblad op 11 september in Amsterdam. ‘Iedereen in het Midden-Oosten is het er wel over eens dat er iets moet gebeuren.’
De laatste jaren is de islamitische wereld constant negatief in het nieuws, in hoeverre is dat terecht?
‘Allereerst moet je de “islamitische wereld” niet met het Midden-Oosten of de Arabische wereld verwarren. De meeste moslims spreken geen Arabisch en wonen buiten het Midden-Oosten. En de allergrootste ‘moslimlanden’ bevinden zich in Zuid- en Zuidoost-Azië.’
‘Wij besteden veel aandacht aan de oorlogen en het geweld in het Midden-Oosten, maar de opmerkelijke malaise en ellende in deze regio heeft vele, dieper liggende oorzaken. Door ons vooral te richten op de extremiteiten en veel minder op de historische achtergronden van deze problematiek, wordt een degelijke analyse haast onmogelijk gemaakt. Ons beperkte begrip van het verleden van de islam beperkt helaas ook ons zicht op de actualiteit en toekomst van deze religie.’
‘Protestgroepen, dictators en politieke bewegingen grijpen namelijk terug op de islam om meer draagvlak te genereren. Iedereen in het Midden-Oosten is het er wel over eens dat er iets moet gebeuren, anders wordt de situatie alleen maar ellendiger. De vraag is alleen hoe daar te komen. De islam maakt in onze ogen deel uit van de problematiek, maar in de ogen van veel moslims maakt zij juist deel uit van de oplossing.’
In de Westerse wereld is er juist de wens dat islamitische landen seculariseren en democratischer worden. In welke mate is die wens daar ter plekke aanwezig?
‘Democratie en hervormingen zijn geen eenduidige termen, ook niet in het Westen. Neem bijvoorbeeld rechtvaardigheid: wij nemen klakkeloos aan dat alle moslims hier dezelfde voorstelling bij hebben als wij. Voor ons klinkt het bedreigend wanneer de sharia, de islamitische plichtenleer, een grotere rol zou krijgen in de samenleving. Een schijnbare meerderheid van de moslims zien dit juist als iets positiefs omdat de sharia voor hen sociale rechtvaardigheid en werkelijke democratie symboliseert, terwijl het voor ons juist het tegenovergestelde betekent.’
‘Tegelijkertijd is het van belang om in te zien dat er onder moslims maar weinig consensus is over de precieze betekenis en inhoud van de sharia. Binnen de islam zijn er net zo goed meerdere geloofsstromingen, van volstrekt seculier tot zogenoemd “fundamentalistisch”. In de huidige discussie over de islam doen we deze diversiteit van de islam ernstig tekort wat het onmogelijk maakt om het gesprek op gang te brengen. Voor ons is het bovendien moeilijk om de maatschappelijke en psychologische betekenis van de islam te doorgronden omdat religie in onze seculiere samenlevingen een uiterst marginale rol speelt.’
Maurice Blessing houdt een college over de toekomst van de islam tijdens de Collegedag Extra: De geschiedenis van de islam op vrijdag 11 september in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
