Home LESSEN VOC archief

LESSEN VOC archief

  • Gepubliceerd op: 24 juni 2015
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Alies Pegtel

Onlangs liet de VVD weten dat Nederland meer moet doen om het culturele koloniale erfgoed in het buitenland te redden, waaronder VOC-stukken. ‘Vaak liggen die archieven onder erbarmelijke omstandigheden te verpieteren, aangevreten en beschadigd door schimmels en insecten, inktvraat, waterschade, vocht, verkleving,’ aldus het liberale Kamerlid Michiel van Veen in De Telegraaf. ‘Mochten genoemde landen zelf niet zoveel belang hechten aan bijvoorbeeld VOC-archieven, dan moeten we ons best doen ze te krijgen en te conserveren.’

Hoogleraar politieke geschiedenis aan de Vrije Universiteit Susan Legêne had aanvankelijk moeite het Telegraaf-bericht te plaatsen. ‘Ik dacht: waar komt de VVD nu mee aanzetten? Later bleek dat deze opmerking werd gemaakt in verband met de nieuwe Erfgoed Wet die inmiddels in de Tweede Kamer is besproken. Van het “halen” van ons erfgoed is geen sprake. Er is besproken onder welke voorwaarden de overheid cultureel erfgoed aanvaardt – met de bijbehorende plicht ervoor te zorgen – en daaronder valt ook erfgoed in het buitenland. Minister Jet Bussemaker heeft aangegeven dat bemoeienis met “verweesd” overzees erfgoed een laatste redmiddel is, dat het bij voorkeur daar blijft.

De VOC-archieven in het buitenland zijn dan ook helemaal niet van ons. Bij de soevereiniteitsoverdracht van Indonesië in 1949 is bijvoorbeeld nauwkeurig vastgelegd welke archiefstukken aan wie toebehoren. Hetzelfde geldt voor de archieven in Suriname en op de Antillen; we delen per slot een geschiedenis.

Het is ook een misverstand om te veronderstellen dat je de VOC-stukken zomaar kunt “lichten” uit de archiefcontext waarin ze zich elders bevinden. Je kunt niet alleen de vermeende “Nederlandse delen” meenemen, en het “niet-Nederlandse deel” dan maar achterlaten om te verpieteren. Dan zou je de integriteit van het archief als geheel schaden.
 

‘Onze blik op de geschiedenis is ook maar beperkt’

Zo’n nationalistische houding ten aanzien van gedeeld cultureel erfgoed zou in wezen ook de voortzetting zijn van de ouderwetse koloniale opvatting dat de westerse geschiedenis er meer toe doet dan die van andere landen. Maar onze Nederlandse blik op de geschiedenis is ook maar beperkt. Wij bekijken de forten in Ghana bijvoorbeeld in relatie tot onze Hollandse historie, maar de Ghanezen zien ook het Portugese, het Britse en het Ashanti-deel van de geschiedenis; de forten zijn voor hen een erfenis van de Europese inmenging in hun land.

Er is de laatste veertig jaar wel veel veranderd in de wijze waarop we omgaan met ons gedeelde cultureel erfgoed. Toen in de jaren tachtig werd gepleit voor het restaureren van de forten in Ghana, reageerde Jan Pronk met de opmerking: “Dat gaat ons niet aan. Als de Ghanezen dat willen, moeten ze die gebouwen maar opknappen, dat is niet aan ons.”

Tegenwoordig bieden we ter plekke vaak ondersteuning bij het conserveren en toegankelijk maken van het gedeelde culturele erfgoed, als landen er zelf niet de middelen en expertise voor hebben. Nederland heeft een grote bijdrage geleverd aan het Nationaal Archief Suriname in Paramaribo, dat is gehuisvest in een prachtig modern gebouw. Voor aankomend historici uit Aziatische landen verzorgt de Universiteit Leiden een opleiding, zodat ze Nederlandse teksten in hun archieven kunnen lezen. Zo blijven de archieven relevant in een dialoog over de geschiedenis.

Als gevolg van de bezuinigingen staat het raamwerk voor zo’n dialoog wel onder druk. Zo staat het Nederlands Instituut in Istanbul op het punt gesloten te worden. Juist nu er in de regio oorlog heerst, is het eeuwig zonde om de internationale culturele contacten die we daar al decennialang onderhouden te beëindigen; die bouw je niet zo snel meer op.’
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.