Er schijnen nogal wat Nederlanders te zijn die met hun vingers in hun oren achter de bank springen zodra Maarten van Rossem op de buis verschijnt. En ik ken ook mensen die gillend wegzappen wanneer Herman Pleij aanschuift in een talkshow, of daar zelfs op tafel klautert. Waar sommigen allergisch zijn voor nurks realisme, moeten anderen kokhalzen van enthousiasme. Zelf beleef ik plezier aan beide auteurs, wat waarschijnlijk vooral komt doordat ik weinig tv-kijk en hun werk gewoon lees. Herman Pleij was jarenlang hoogleraar Nederlandse historische letterkunde, een op het eerste gezicht droog vak, dat nogal in tegenspraak leek met zijn uitbundige persoonlijkheid. Maar zoals al bleek uit De sneeuwpoppen van 1511 (1988), Het land van Cocagne (1997) en Het gevleugelde woord (2007) behandelt Pleij literatuur niet als een hoogst verheven zaak, of als iets dat je op een formele wijze moet analyseren. Bij hem gaat het altijd om ‘het volle leven’, waar literatuur en beeldende kunst slechts uitingsvormen van zijn. En daarbij treft het dat de periode waarin hij zich heeft gespecialiseerd, de late Middeleeuwen, sterk gekenmerkt werd door wat Huizinga ‘’s levens felheid’ noemde. In Oefeningen in genot laat Pleij zien dat er vanaf pakweg 1400 in Europa verzet ontstond tegen de extreem strenge seksuele moraal van de kerk, die eigenlijk alle aspecten van de menselijke lichamelijkheid als zondig beschouwde. Nu hielden lang niet alle geestelijken zich daaraan, maar ook bewegingen als de Moderne Devotie, die terug wilde naar een zuiver christendom, waren in dit opzicht heel rigide. De grote voorman ervan, Thomas à Kempis, verklaarde bijvoorbeeld: ‘Je bent pas wijs als je vindt dat al het aardse drek is.’ Maar in de vijftiende eeuw verschenen er populaire literaire werken als De roman van de roos, waarin werd gesteld dat God de natuur heeft gecreëerd, en dat lichamelijke begeerte daar deel van uitmaakt. En de Italiaanse humanist Aeneas Sylvius Piccolomini, die later paus Pius II zou worden, schreef een beroemd liefdesverhaal waarin twee geliefden ontdekken dat het heel ongezond is om tegen de natuur in te gaan, omdat je daaraan ten onder kunt gaan. Het was verstandig dat ze zich overgaven aan hun verlangens, want toen ging ‘het met volle zeilen […] Venus’ tempel binnen’. Met een overdonderende hoeveelheid teksten en kunstwerken toont Pleij op enthousiaste wijze aan dat het niet om een handjevol losbollen of randfiguren ging, maar dat binnen de opkomende stedelijke cultuur steeds meer mensen er zelfbewust voor kozen om het volle leven te omarmen en zich afkeerden van het katholieke ideaal van ascese en versterving. Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler. Oefeningen in genot. Liefde en lust in de late Middeleeuwen Herman Pleij, 434 p. Prometheus, € 29,99 Bestelin onze webshop