De winnaar van de Golfoorlog

De Iraakse inval in Koeweit bood een prachtige aanleiding om het nieuwe idealisme in praktijk te brengen. Niet alleen was de Iraakse inval in Koeweit volledig onrechtmatig, ook kon er weinig twijfel over bestaan dat Saddam Hoessein een tiran van de bovenste categorie was. De gevluchte Iraakse dissident Kanan Makiya had al in 1986 in zijn boek The Republic of Fear een huiveringwekkend beeld geschetst van de wreedheid en willekeur van het Iraakse regime. Duizenden tegenstanders waren al uit de weg geruimd, de gevangenissen zaten vol en de Iraakse geheime politie was alomtegenwoordig. Saddam had een tot de tanden toe gewapend leger opgetuigd, dat al sinds 1980 in een bloedige oorlog verwikkeld was met buurland Iran. In 1988 had Saddam een gifgasaanval uitgevoerd op de Koerdische stad Halabja, waarbij zeker 5000 doden waren gevallen.

Na de resolutie van de Verenigde Naties bevestigde Saddam nogmaals zijn tirannenstatus door duizenden in Irak verblijvende westerlingen te gijzelen en als menselijk schild te gebruiken. Er verschenen beelden van een griezelig lachende dictator die een angstig kijkend gegijzeld Brits jongetje door de haren streek. Diverse humanitaire missies met oud-politici als Willy Brandt, Edward Heath en Max van der Stoel en islamitische celebrity’s als bokser Muhammed Ali en zanger Cat Stevens gingen naar Irak om Saddam te smeken de gijzelaars vrij te laten.

Een Koeweits meisje van vijftien vertelde geschokte Amerikaanse Congresleden dat Iraakse militairen in Koeweit baby’s uit hun couveuses haalden om ze op de koude grond te laten sterven. Amerikaanse defensie-experts gaven ondertussen hoog op van de mogelijkheden van precisiebombardementen en technologische hoogstandjes waardoor een militair ingrijpen niet lang hoefde te duren en dat weinig mensenlevens zou kosten. Rond de jaarwisseling van 1990-1991 was vrijwel de gehele internationale gemeenschap, inclusief de Sovjet-Unie, voor een militaire operatie om Koeweit te bevrijden uit de handen van deze bloeddorstige psychopaat.

Die operatie verliep op het eerste gezicht uiterst voorspoedig. Onder leiding van de breedgeschouderde generaal Norman Schwarzkopf startte op 17 januari Operation Desert Storm. Zoals voorspeld schakelde de superieure Amerikaanse luchtmacht in een mum van tijd de Iraakse luchtmacht uit. De gelikte presentaties met beelden van precisiebombardementen deden vermoeden dat de Amerikanen een nieuw type oorlog hadden uitgevonden, dat nog het meest deed denken aan een videospelletje. ‘Het was alsof je ’s nachts in de keuken het licht aandeed en de kakkerlakken alle kanten op zag schieten,’ zo beschreef een hoge Amerikaanse militair de aanvallen fijngevoelig.

Saddam bleek tot weinig meer in staat dan enkele Scud-raketten afvuren op Israël. Het grondoffensief dat op 24 februari begon bracht Irak definitief op de knieën. In no time bezetten de geallieerde legers 15 procent van het Iraakse grondgebied en lag hoofdstad Bagdad op nog slechts 250 kilometer afstand. Saddam gaf zijn troepen opdracht zich uit Koeweit terug te trekken ‘als een kind dat geen zin meer had in een gezelschapspelletje’, zoals de Britse journalist Robert Fisk schreef. Op 27 februari kondigde Bush een eenzijdig bestand af: de Golfoorlog was alweer voorbij voordat die goed en wel leek begonnen. En dat ook nog eens ten koste van maar 231 dodelijke slachtoffers aan geallieerde zijde – waarvan er 100 door ongelukken om het leven waren gekomen. Het Amerikaanse trauma van de Vietnamoorlog leek als bij toverslag genezen. Op 8 juni 1991 werd in Washington, DC, een grote National Victory Celebration Parade gehouden, de grootste parade sinds de Tweede Wereldoorlog.

Tegen die tijd had de roes al plaatsgemaakt voor het begin van wat een enorme kater zou blijken. Steeds duidelijker werd dat wat op de beelden een tamelijk schone hightech-oorlog leek in werkelijkheid een uitermate smerig bloedbad was, waarbij Amerikaanse bommenwerpers in veertig dagen meer bommen hadden geworpen dan in de hele Tweede Wereldoorlog. Tienduizenden Iraakse burgers hadden daarbij het leven gelaten. De chaotische terugtocht van het Iraakse leger uit Koeweit ging gepaard met het in brand steken van honderden oliebronnen en duizenden doden. De snelweg vanuit Koeweit naar Irak was bezaaid met uitgebrande voertuigen en zwartgeblakerde lijken.

Bovendien was Saddam Hoessein ondanks al het militaire machtsvertoon niet verjaagd. Het door de CIA gesteunde radiostation The Voice of Free Iraq had op 24 februari de Iraakse bevolking opgeroepen om in opstand te komen tegen het regime. Zowel de onderdrukte sjiitische bevolking in het zuiden als de Koerden in het noorden gaven hier gehoor aan, maar moesten vervolgens tot hun afgrijzen constateren dat de geallieerde troepenmacht hen niet te hulp kwam. Saddams leger sloeg de opstanden van de sjiieten en Koerden vervolgens neer ten koste van naar schatting 200.000 doden. Bijna 1,5 miljoen uitgehongerde en verkleumde Koerden vluchtten de bergen in richting Turkije en Syrië. ‘De machtigste legermacht sinds de Tweede Wereldoorlog kijkt vanaf de zijlijn toe naar de gruwelijkheden,’ luidde het vernietigende commentaar van de Britse krant The Independent.

‘Ik kan mij niet herinneren dat ik de Koerden gevraagd heb om deze revolutie te ontketenen,’ reageerde de Britse premier John Major met stiff upper lip. Ambtsgenoot Bush sprak zuinigjes over een ‘binnenlandse kwestie’. Een Amerikaanse regeringsfunctionaris verklapte dat de Amerikaanse regering bij nader inzien toch de voorkeur gaf aan Saddam boven ‘een onhandelbare, zwakke coalitie of een nieuwe sterke man die we niet goed kennen’. Inderdaad gedroeg Saddam zich al snel weer als vanouds: hij voerde enkele zuiveringen door, liet achttien generaals executeren en wentelde de gevolgen van de gehandhaafde economische sancties voornamelijk af op een uitgeputte bevolking.

Meer vragen kwamen op toen journalisten bovendien ontdekten dat het zielige Koeweitse meisje dat over babymoord had getuigd in werkelijkheid de dochter van een in Amerika gestationeerde Koeweitse diplomaat was. Waarom was Bush er zo op gebrand om Saudi-Arabië en Koeweit te hulp te komen? Beide dictaturen kenden een bedroevende mensenrechtensituatie, maar hadden een enorme olierijkdom. Welke belangen had Bush zelf als voormalig eigenaar van een Texaans oliebedrijf? En waarom werd Saddam ineens als zo’n groot gevaar beschouwd? In de voorgaande jaren had ‘de beul van Bagdad’ in de oorlog met Iran nog behoorlijke financiële en militaire steun gekregen van de Sovjet-Unie, Frankrijk, de Verenigde Staten en de rijke Arabische Golfstaten. Als vicepresident in de jaren tachtig was Bush verantwoordelijk geweest voor de ruimhartige Amerikaanse steun aan Saddam gedurende de Iran-Irak-oorlog.

In de pers verschenen zelfs verhalen waarin op basis van hooggeplaatste bronnen werd beweerd dat de Verenigde Staten Saddam min of meer toestemming hadden verleend om Koeweit binnen te vallen. Hoewel een smoking gun ontbrak, was er voldoende circumstancial evidence voor de theorie. Wat bijvoorbeeld had de Amerikaanse ambassadeur in Irak, April Glaspie, een week voor de invasie met Saddam besproken tijdens hun uren durende onderhoud?

In ideologisch opzicht kwam niet de liberale democratie, maar een antiwesters islamitisch fundamentalisme als grootste winnaar uit de Golfoorlog. Hoewel hij zelf niet bekendstond als een vrome moslim, had Saddam de Golfoorlog met enig succes als een heilige islamitische oorlog tegen het goddeloze Westen weten te verkopen. Al Qaida-leider Osama bin Laden, die weinig op had met Saddam, was de Amerikaanse aanwezigheid in Saudi-Arabië, het land van de heilige steden Mekka en Medina, een doorn in het oog.

Het hypocriete Amerika kwam te staan voor alles wat ongelovig en decadent was. Met de aanslagen op 11 september 2001 in New York en Washington trof Al Qaida de Verenigde Staten in het hart. In zijn zucht naar wraak liet de Amerikaanse president George W. Bush, de zoon van George H.W., zich verleiden tot een nieuwe oorlog tegen Saddam Hoessein. De rechtvaardiging voor deze Tweede Golfoorlog, die op 20 maart 2003 begon, was nog meer op drijfzand gebaseerd dan de Eerste Golfoorlog, namelijk een mogelijke aanwezigheid van massavernietigingswapens en een mogelijke betrokkenheid van Saddam bij de aanslagen op 11 september 2001.

Militair gesproken was Operatie Iraqi Freedom wederom een succes: binnen een maand was het regime van de voortvluchtige Saddam Hoessein verdreven. De oud-dictator werd uiteindelijk in december 2003 aangetroffen in een kruipgat nabij zijn geboorteplaats Tikrit en later ter dood veroordeeld. De Amerikaanse bezetting van Irak had tegen die tijd al meer dodelijke slachtoffers geëist dan de militaire operatie.

Veel sjiieten en Koerden waren het verraad van de Amerikanen in 1991 niet vergeten, terwijl de fanatieke zuiveringen die de Amerikanen doorvoerden in het Iraakse leger en ambtenarenapparaat honderdduizenden Irakezen werkloos maakten. In de daaropvolgende jaren vormde vooral deze laatste groep een reservoir waaruit verschillende islamitische terreurgroepen – onder meer Islamitische Staat – konden putten.

Het is in de geschiedenis vaak lastig om in de keten van oorzaak en gevolg een duidelijk startpunt te vinden. Veel van de problemen in het Midden-Oosten hebben diepe wortels in de geschiedenis. Maar zeker is dat de halfslachtige Amerikaanse interventie in 1991 krachten heeft losgemaakt die nadien moeilijk meer konden worden beheerst. Zoals de Eerste Wereldoorlog de oercatastrofe van de twintigste eeuw wordt genoemd, zo kan de Golfoorlog van 1991 als oercatastrofe van de eenentwintigste eeuw worden beschouwd.