Home Dossiers Amerikaanse presidenten Amerikaanse verkiezingen kregen in oktober vaak een beslissende wending

Amerikaanse verkiezingen kregen in oktober vaak een beslissende wending

  • Gepubliceerd op: 2 oktober 2024
  • Laatste update 14 okt 2024
  • Auteur:
    Frans Verhagen
  • 5 minuten leestijd
Nixon heeft baat bij een oktoberverrassing in 1968.
Mount Rushmore met gezichten van Amerikaanse presidenten.
Dossier Amerikaanse presidenten Bekijk dossier

De campagnes van Kamala Harris en Donald Trump draaien op volle toeren. In het verleden vond er in oktober vaak een verrassende ontwikkeling plaats die de Amerikaanse verkiezingen een beslissende wending gaf: de zogenoemde oktoberverrassing.

Met een beetje fantasie is dat verschijnsel al te zien in 1796. In de harde verkiezingsstrijd tussen Thomas Jefferson en vicepresident John Adams verklaarde de Franse ambassadeur eind oktober dat hij dacht dat de Frans-Amerikaanse relaties zouden verbeteren met Jefferson als president. Hij hoopte Jefferson daarmee een plezier te doen, maar die was er niet blij mee omdat Adams de interventie veroordeelde als ‘een verwerpelijke aanslag op de waardigheid van een onafhankelijke natie’.

In het najaar van 1844 was de toetreding van het onafhankelijke Texas tot de Unie een omstreden onderwerp, omdat Texas een slavenstaat was. Henry Clay, de kandidaat van de Whigs, miskende de signalen dat de meeste Amerikanen Texas er graag bij wilden hebben. De ervaren Clay had nooit een betere kans gehad om president te worden, maar door zijn verrassende misrekening in oktober miste hij de boot.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Geruchten en fake news

Soms gaat het om valse beschuldigingen. Zo dook er in 1880 een brief op waarin kandidaat James Garfield zijn steun zou uitspreken voor immigratie uit China: in die jaren een omstreden onderwerp. Garfield werd niettemin gekozen, met miniem verschil. Ook in 1920 was er al fake news: het gerucht ging dat de Republikein Warren Harding, een knappe man met een gebronsde huid, zwarte voorouders zou hebben. Het berokkende hem weinig schade omdat de kiezers dat jaar sowieso een Republikein wilden kiezen.

In oktober werd er een gerucht verspreid over Warren Harding.
Het gerucht ging dat Warren Harding zwarte voorouders had.

In 1956 gebeurde er internationaal het nodige in oktober. De Hongaarse Opstand, die op 23 oktober begon en op 4 november door de Sovjet-Unie werd neergeslagen, joeg de kiezers schrik aan. Dat werd er niet beter op toen op 29 oktober Israël, Frankrijk en Groot-Brittannië gezamenlijk Egypte aanvielen om de nationalisatie van het Suez-Kanaal ongedaan te maken. President Dwight Eisenhower wilde zich niet laten meezuigen in een oorlog en dwong de landen tot een staakt-het-vuren, een blamage voor Frankrijk en Engeland. Mede dankzij dit optreden werd Eisenhower ruim herkozen. 

Bin Laden zorgde voor een oktoberverrassing

In 1968 kondigde de Republikeinse uitdager Richard Nixon in oktober een ‘vredesplan voor Vietnam’ aan. Er was te weinig tijd om hem hierover door te zagen, maar het idee dat hij voor vrede zou kunnen zorgen, leek hem het benodigde voordeel te geven in zijn krappe overwinning op Hubert Humphrey. Nixons latere biograaf vond bewijs dat de Republikein in het voorjaar van 1968 mogelijke vredesonderhandelingen had gesaboteerd, zodat de zittende president Lyndon B. Johnson en zijn vice-president Humphrey daar niet mee konden pronken bij de komende verkiezingen.

Nixon kondigde in oktober plotseling een ‘vredesplan voor Vietnam’ aan

In 1980 was de Reagan-campagne bang dat Amerikaanse gijzelaars in Iran vrijgelaten zouden worden, want dan zou Jimmy Carter een succes boeken dat ongetwijfeld zou doorwerken in de strijd om het Witte Huis. Volgens sterke geruchten probeerde Reagans campagnevoerders Carters onderhandelingen te saboteren, maar dit is nooit bewezen. In elk geval hield de Iraanse leider Khomeini de gijzelaars vast tot aan Reagans inauguratie. Hij zag duidelijk meer heil in Reagan als president dan Carter.

Twee Amerikaanse gijzelaars in Iran in 1980.
Twee Amerikaanse gijzelaars in Iran in 1980.

De terrorist Osama bin Laden kende zijn Amerikaanse geschiedenis: hij maakte zijn eigen oktoberverrassing. In oktober 2004 stuurde hij een geluidsbandje naar de media met een waarschuwing aan Amerikaanse kiezers. Die waren niet onder de indruk, maar het onderstreepte wel een Bush-thema: vertrouw mij in de War on Terror. Misschien had Bin Laden liever Bush dan de Democraat John Kerry als president – de laatste verloor nipt.

Trump spon garen bij oktoberwendingen

De ultieme oktoberverrassing vond plaats in 2016, toen de Democratische kandidaat Hillary Clinton elf dagen voor de verkiezingen te horen kreeg dat de FBI een nader onderzoek instelde naar e-mails op de laptop van de echtgenoot van een medewerkster. Het was een verlenging van een zonder aanklacht afgesloten onderzoek naar het gebruik van een privéserver door Clinton toen zij minister van Buitenlandse Zaken was. In juli had de FBI-directeur aanbevolen om daarover geen officiële klachten in te dienen, dus de heropening van het onderzoek was een ongekende interventie. Een paar dagen later werd het onderzoek alweer afgesloten. Een aanklacht bleef uit, maar de schade was al aangericht.

We weten inmiddels dat Donald Trump aan de vooravond van de verkiezingen in 2016 een verhaal over zijn affaire met pornoster Stormy Daniels afkocht. Hetzelfde gold voor een langdurige affaire met een andere dame, wiens verhaal voor veel geld werd begraven. Het zou Trumps campagne na de beschamende ‘grab them by the pussy’-onthulling grote schade hebben toegebracht, ook al is iedereen inmiddels zo gewend aan Trumps persoonlijkheid dat mensen anno 2024 vaak hun schouders ophalen. Een andere oktoberverrassing was de beschuldiging dat Trumps campagne door de Russen werd beïnvloed, iets wat hij altijd ontkent. De CIA dacht er anders over en de speciale aanklager Robert Mueller nam de verdenking bepaald niet weg, maar ook hier bleef een aanklacht uit.

Hilary Clinton werd niet aangeklaagd, maar de schade was al aangericht

In 2020 kwam de verrassing al op 18 september, toen de meest progressieve rechter in het Supreme Court, Ruth Bader Ginsburg, overleed. Het gaf president Trump de gelegenheid zijn aanhang te plezieren met een derde benoeming van een superconservatief in het Hooggerechtshof. Vrijwel onmiddellijk droeg Trump de conservatieve Amy Coney Barrett voor. De Republikeinse leider van de Senaat, Mitch McConnell, jaste haar benoeming er in tien dagen doorheen. En dat terwijl McConnell in 2016 nog had geweigerd een voordracht van president Obama zelfs maar aan te horen. Hij stelde destijds dat het acht maanden voor de verkiezingen was en ‘de kiezers maar moesten beslissen’. Nu liet hij zich door de aanstaande verkiezingen niet weerhouden. Toen Barret op 26 oktober werd geïnstalleerd, maakte president Trump daar in het Witte Huis een campagne-event van.

Per definitie zijn oktoberverrassingen niet te voorzien. Maar de Vietnamoorlog en de gijzelaars in Iran laten zien dat bestaande situaties gemakkelijk een nieuwe ontwikkeling kunnen opleveren, al dan niet opzettelijk veroorzaakt. Het is afwachten of er deze maand opnieuw onverwachte forces of nature een rol zullen spelen in de strijd om het Witte Huis.