Lange tijd was John Adams een van de meest gehate presidenten uit de Amerikaanse geschiedenis. Als opvolger van de saaie, maar onaantastbare George Washington draafde de opgeblazen en opgewonden vicepresident onbesuisd de partijpolitiek van de gloednieuwe republiek binnen. Achteraf gezien kan gesproken worden van een soort politieke zelfmoord. De pompeuze Adams vertegenwoordigde een bijna monarchale visie op het presidentschap en bepleitte een krachtige rol voor de nieuwe federale overheid waar nog weinigen aan toe waren.
Maar het Amerikaanse establishment reageerde vooral geschrokken op de wetten die hij in 1798 afkondigde om politiek tegenstanders en vreemdelingen de mond te snoeren en zonder proces gevangen te zetten. Deze Alien en Sedition Acts zijn de geschiedenis in gegaan als een onvergeeflijke inbreuk op de burgerrechten die waren verankerd in de Bill of Rights, en worden de laatste tijd vaak aangehaald als vroeg voorbeeld voor de evenzeer gehate Patriot Act van Bush.
Adams werd dan ook na één beschamende termijn verslagen door Thomas Jefferson, die als voorstander van een kleine overheid en zo groot mogelijke vrijheid voor de burger, maar ook als verlegen spreker en intellectueel, in alle opzichten zijn tegenpool was. Adams sleurde de Federalist Party mee in zijn val, en daarmee voor lange tijd alle initiatieven om de federale overheid meer taken toe te kennen dan die strikt in de Grondwet waren omschreven. In zekere zin markeerde zijn aftreden het einde van de Amerikaanse federalistische ambities, die daarna slechts kort opleefden onder Abraham Lincoln, om pas langduriger terug te komen met Franklin Delano Roosevelt.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Maar Adams is de laatste jaren weer aan een wonderbaarlijke wederopstanding begonnen en doet volgens een recent opinieonderzoek in populariteit nauwelijks meer onder voor John F. Kennedy. Deels is zijn lofrijke zesde plaats te danken aan de opmerkelijke herwaardering onder Amerikaanse historici voor hun Founders. Zo werden de meeslepend geschreven boeken van Joseph J. Ellis over Jefferson en de andere Founding Brothers bestsellers. Maar ook Benjamin Franklin, Alexander Hamilton, James Madison en natuurlijk Washington zelf vonden nieuwe biografen en bewonderaars.
Die publieke omarming van de grote staatsmannen van de onafhankelijkheidsstrijd en de vroege republiek is wellicht een uiting van nationale trots op het eigen verleden, die na de culture wars van de jaren tachtig weer in de mode kwam. Maar de hang naar de overzichtelijke politiek van de oprichtingsjaren kan wellicht evenzeer verklaard worden uit de afschuw van de weinig verheven partijpolitiek van twee eeuwen later. De herijking van Adams heeft ongetwijfeld ook te maken met de aarzelende terugkeer van gouvernementele ambities waarvan Obama nu het symbool is geworden.
Protofeministe
De onverwachte populariteit van de tweede president van de Verenigde Staten is daarnaast voor een groot deel de verdienste van één man, de aimabele en gelauwerde veelschrijver David McCullough. Als voormalig tekstschrijver van de United States Information Agency, het propagandabureau van de Koude Oorlog, brak McCullough in de jaren zeventig door met een aantal populaire boeken over onder andere Brooklyn Bridge en het Panamakanaal, die prestigieuze prijzen in de wacht sleepten.
Zijn biografie van president Harry S. Truman uit 1992 kreeg de Pulitzerprijs, net als het hier besproken boek over Adams dat in 2001 uitkwam en de basis werd van een prachtige televisieserie. Mede dankzij de serie historische televisiedocumentaires ‘The American Experience’, die hij tussen 1988 en 1999 met flair en sonore stem presenteerde, is McCullough een nationale beroemdheid geworden, wiens boeken steevast verschijnen in een eerste oplage van meer dan een miljoen exemplaren.
McCullough, die Engels studeerde met de ambitie om fictie te schrijven, benadert zijn biografieën op een manier die iedere geschiedenisdocent zijn studenten ten strengste dient te verbieden. Hij volgt zijn hoofdpersonen in een zich chronologisch, bijna van dag tot dag ontrollend verhaal, waarbij de lezer de gebeurtenissen zich door de ogen van de tijdgenoten ziet ontvouwen.
Hoewel de literatuurlijsten achter in zijn boeken blijk geven van een brede belezenheid, blijft McCullough daarom het liefst dicht bij primaire bronnen als periodieken, pamfletten en egodocumenten die hij uit archiefcollecties vergaart.
Bij de biografie van Adams leunt hij vooral op de levendige briefwisseling tussen John en zijn intelligente en wiskrachtige echtgenote Abigail, die haar man geregeld raad en bijstand verleende. Zij is bijna de geschiedenis in gegaan als protofeministe door de militante aanmaning die ze haar man op het hoogtepunt van de Amerikaanse revolutie meegaf: ‘Als aan de dames geen bijzondere zorg en aandacht besteed wordt, zijn wij vastbesloten een opstand aan te stoken, en zullen wij ons niet gebonden achten aan enige wetten waarin wij geen stem of vertegenwoordiging hebben.’
In minder bedreven handen leidt deze chronologische en holistische aanpak met veel citaten en parafrases tot de vuistdikke, descriptieve en daardoor volstrekt onleesbare biografieën waarop sommige Amerikaanse historici patent lijken te hebben. Onder de pen van McCullough verkrijgt het verhaal echter een elegante vanzelfsprekendheid die de lezer aangenaam meevoert door de eerste jaren van de Amerikaanse republiek.
Hij is in staat het verleden tot leven te wekken met een beeldende evocatie van de historische locaties die hij het liefst ook zelf bezoekt. Maar belangrijker is dat McCullough ons ook inzicht geeft in het innerlijke leven van de hoofdrolspelers. Hij staat uitgebreid stil bij de motieven en gevoelens van Adams, die een breed palet doorlopen van liefde en verdriet, maar vooral van ambitie, teleurstelling en woede.
Patriot
Hoewel McCullough geen stelling neemt in de vele historiografische debatten over de beginjaren van de republiek die gevoerd worden door historici als Bernard Bailyn, Gordon S. Wood en Jack Rakove, en liever het genre van de grotemannengeschiedenis beoefent, biedt hij daardoor wel een rijke intellectuele geschiedenis van deze fascinerende periode. John Adams is daarvoor een uitermate dankbaar onderwerp, omdat hij, zoals dit boek goed laat zien, op drie cruciale keerpunten in het middelpunt stond.
Adams was een overtuigd patriot, die in de debatten van het Second Continental Congress in Philadelphia een aanzet gaf tot het besluit tot afscheiding van Engeland. Daarmee was hij een van de geestelijk vaders van de Onafhankelijkheidsverklaring, al werd dat document zelf, vermoedelijk op zijn initiatief, door Jefferson geschreven.
Vervolgens werd Adams een van de belangrijkste diplomaten van de jonge republiek, eerst in Parijs en vervolgens als eerste Amerikaanse ambassadeur in de Nederlandse Republiek, die hij essentiële leningen en een vriendschapsverdrag ontfutselde. En ten slotte gaf hij als vicepresident onder Washington en daarna als diens opvolger vorm aan het hoogste ambt van de republiek, en daarmee aan de identiteit van de natie.
David McCullough heeft een rijk boek geschreven, waarin fundamentele debatten tot leven worden gebracht. Het is daarom terecht dat deze goed verzorgde vertaling de principiële en vaak onaangename Adams, die echter belangrijk was voor de constitutionele identiteit van de Verenigde Staten en de trans-Atlantische verhoudingen, ook onder de aandacht van een breder Nederlands publiek brengt.
Jaap Verheul is hoofddocent cultuurgeschiedenis en American Studies aan de Universiteit Utrecht.
David McCullough
John Adams. Founding father van de Verenigde Staten
680 p. Ambo, € 49,95
