Willem van Oranje krijgt een nieuw graf door Rob Swanenburg
Uitzending: 28 mei, 20.30 uur. NPS, Nederland 3

De afgebrokkelde stukjes marmer kon je tussen je vingers fijnknijpen. En er zaten vieze bruine vlekken in. Tien jaar duurde de opknapbeurt van het enorme praalgraf van Willem van Oranje dat rond 1619 door Hendrik de Keyzer in de Nieuwe Kerk in Delft werd gebouwd. Het werd een restauratie zoals in Europa nooit eerder was vertoond, vertelt projectmanager Bert Disser bij de Rijksgebouwendienst. ‘Het monument is helemaal uit elkaar gehaald.’
Dat was ook wel nodig omdat de mortel, het cement tussen het marmer, vol zoutkristallen zat die de bovenste laag van het marmer losmaakten. Dus moest dat zout eruit. Daartoe werden negenhonderd stukken marmer maandenlang in waterbakken gespoeld. Driekwart van het witte carrara, een van de negen gebruikte marmersoorten, werd vervolgens bij een Duitse firma geïmpregneerd met acryl en andere stoffen.
De herstelwerkzaamheden werden de laatste vijf jaar op video vastgelegd door documentairemaker Rob Swanenburg. Het resultaat is een film van anderhalf uur, die eind mei wordt vertoond. De Rijksgebouwendienst krijgt voor het archief al het opgenomen materiaal: 120 videobanden van een half uur.
Swanenburg filmde naast de spoeling van het marmer ook de opknapbeurt van de bronzen beelden. Dat het graf met beelden werd versierd is bijzonder want na de Beeldenstorm, nog maar tientallen jaren eerder, waren beelden volkomen uit de gratie en werden ze nog maar mondjesmaat gemaakt. De restauratoren vermoeden dat de beelden door klokkengieters zijn gegoten. De wanden zijn erg dik, waardoor ze soms duizend kilo wegen. Ook zaten er allerlei putjes in de oppervlakte, die met een kleurtje werden bijgewerkt en nu minder opvallen. ‘Je mag best blijven zien dat het oud is’, zegt Disser. ‘Beschadigingen die Hendrik de Keyzer zelf veroorzaakte, hebben we bijvoorbeeld laten zitten.’
Want ook de befaamde Amsterdamse beeldhouwer en architect van onder andere de Westerkerk en Munttoren heeft in Delft bij zijn laatste klus hier en daar steken laten vallen. Waarschijnlijk besteedde hij een aantal onderdelen uit, tegen de wens van de Staten-Generaal in. Hoe kun je anders verklaren dat er een maatfout van vier centimeter inzit, meent Disser. De Keyzer zou zo’n fout nooit gemaakt hebben. Dat hij stierf voor het monument gereed was, was het probleem niet. Zijn zoon zette het project voort.
Toen de Prins van Oranje in 1584 werd vermoord, kon hij vanwege de Spaanse overheersing niet in Breda op de laatste rustplaats van de Oranje-familie worden begraven en bleef zijn lichaam in Delft. Daar zijn sindsdien nog 41 Oranjes bijgezet, waarvan Wilhelmina in 1962 de laatste was. Volgens traditie werd het lichaam van de stadhouder gebalsemd en in de grafkelder onder de kerkvloer begraven. Dezelfde traditie schreef voor dat zijn organen in een kistje werden bewaard, begraven in de nabijheid van het lichaam. Disser: ‘Dat kistje hebben we in 1997 inderdaad gevonden in het praalgraf. Een simpel eikenhouten kistje, zonder beslag’. Het kistje staat inmiddels weer veilig in het graf. Het is zelfs niet open geweest, of met röntgenaparatuur onderzocht. ‘Dat mocht niet. Hare Majesteit zelf heeft het verboden.’
Op zoek naar het kistje, stuitten de restauratoren op een holle ruimte in het baldakijn, met daarin een leisteen waarin de namen van Hendrik de Keyzer en een aantal medewerkers gebeiteld staan. Ook de restauratoren hebben hun handtekening achtergelaten. Disser: ‘In een steen, samengesteld uit de materialen die we hebben aangetroffen en toegepast, hebben we een floppy ingebakken. Erop staan de namen van de restauratoren. Onze naamsteen staat naast de plaat van Hendrik de Keyzer. Wellicht dat iemand ze over honderd jaar vindt.’
Koningin Beatrix komt op 11 april het praalgraf officieel bezoeken. Wat zal haar illustere voorvader hebben gevonden van al het gedoe boven zijn hoofd? Willem van Oranje zwijgt als zijn graf.