Alle artikelen

Een onaangenaam gevolg van de gebrekkige historische kennis van de gemiddelde politicus, journalist en televisiekijker is het pretentieuze, maar misleidende gebruik van historische analogieën om het heden te duiden.

De meest gebruikte historische analogie betreft ongetwijfeld de opkomst van Adolf Hitler en nazi-Duitsland. Elke ambitieuze derderangs dictator is direct een ‘nieuwe Hitler’ die de wereldvrede bedreigt. Nu is dat natuurlijk Saddam Hussein, maar een paar jaar geleden was het Milosevic en in de jaren vijftig werd Nasser als de nieuwe Hitler beschouwd. Het gebruik van de analogie suggereert onvermijdelijk dat de ellende die deze figuren kunnen veroorzaken even groot is als de ellende die Adolf Hitler heeft veroorzaakt.

Daar is echter geen sprake van. In de eerste plaats was de macht van nazi-Duitsland van een geheel andere orde dan die van Egypte, Servië of Irak en in de tweede plaats werd die macht ontplooid in een totaal andere internationale constellatie. Duitsland was in de jaren dertig de tweede industriële mogendheid ter wereld, het had tachtig miljoen inwoners, het modernste leger ter wereld en het lag precies in het midden van Europa, op dat moment nog het strategische centrum van de wereld. Duitsland was kortom een echte Grote Mogendheid. Egypte, Servië en Irak zijn geen Grote Mogendheden en zullen dat ook nooit worden. Zulke naties kunnen zich uiterst irritant gedragen, ze kunnen zelfs overgaan tot lokale agressie, maar de wereldvrede – voorzover daar sprake van is – kunnen zij niet bedreigen.

Tijdens de Koude Oorlog bestond nog de minieme kans dat het onverantwoordelijke gedrag van zo’n boevenstaat een conflict tussen de beide supermogendheden zou uitlokken. Ook dat minieme gevaar is nu geweken. Er is nog maar één supermogendheid over en het idee dat die straatarme, volledig geïsoleerde boevenstaatjes een militaire bedreiging voor de VS zouden kunnen vormen die te vergelijken is met nazi-Duitsland is lachwekkend. De Amerikanen beweren nu dat de boevenstaatjes van plan zijn massavernietigingswapens aan terroristen te geven, maar voor die eindeloos herhaalde bewering ontbreekt alle bewijs.

Onverbrekelijk verbonden met de Hitler-analogie is de München-analogie. Die stelt dat als Engeland en Frankrijk de moed en het inzicht hadden gehad om Hitler in een relatief vroeg stadium de voet dwars te zetten, de nazi-narigheid wellicht voorkomen had kunnen worden. Daarmee wordt bewezen geacht dat preventief optreden altijd de beste oplossing is. Wie nu geen voorstander is van militair optreden tegen Irak is direct een appeaser en een slapjanus, die de toekomst van het Vrije Westen op het spel zet. Het is mogelijk dat er overtuigende argumenten zijn om tegen Saddam Hussein op te treden, maar dan heeft de Amerikaanse regering die tot nu toe om onbegrijpelijke redenen geheim gehouden. De vergelijking van Saddam Hussein met Hitler en van degenen die liever de containment van Irak voortzetten dan oorlog te voeren met de appeasers die dachten dat ze in 1938 in München de vrede hadden gered, levert in ieder geval niet zo’n overtuigend argument en getuigt van historische onkunde. Resteert een vreselijk vermoeden: beter geen historische kennis dan gebrekkige historische kennis.

_{Afbeelding: Chamberlain arriveert in München en schudt Hitler de hand (Bundesarchiv)}