Home Gehannes met de witte vlag

Gehannes met de witte vlag

  • Gepubliceerd op: 22 augustus 2005
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bart van der Boom
  • 4 minuten leestijd

Na de meidagen van 1940 wist iedere goede Nederlander hoe de verpletterende nederlaag verklaard moest worden. De Duitsers hadden oneerlijk gevochten; vermomd als nonnen of als Nederlandse soldaten, schuilend achter krijgsgevangenen en geholpen door een vijfde colonne van NSB’ers. Desalniettemin hadden de dappere Nederlandse soldaten zich als leeuwen geweerd, duizenden Duitsers neergemaaid, een hele luchtvloot naar beneden geschoten en daarmee de Duitse legerleiding zodanig getergd dat deze zijn toevlucht had genomen tot een terreurbombardement op Rotterdam. Tegen zoveel lage listen was het goede vaderland niet opgewassen.


Bij de vijftigste verjaardag van deze memorabele gebeurtenissen, in 1990, publiceerde de Sectie Militaire Geschiedenis, ressorterend onder het ministerie van Defensie, Mei 1940. De strijd op Nederlands grondgebied. In deze grondige studie werden alle troostrijke verhalen aan flarden geschoten. Wat de vijand betreft was de strijd in Nederland geheel naar wens verlopen. De gevechten hadden niet langer geduurd of meer verliezen gekost dan hij had gedacht. Het bombardement op Rotterdam was dan ook geen noodgreep; de Nederlandse positie was op dat moment al hopeloos. Zo hopeloos dat je je zelfs kon afvragen of het niet hoogst onverstandig was de Duitse eis tot overgave van de stad, op straffe van vernietiging, zo lichtvaardig van de hand te wijzen.

De Duitsers, zo bleek verder, hadden niet systematisch, maar alleen incidenteel het oorlogsrecht geschonden, net als de Nederlanders. Met name deze vaststelling riep woedende reacties op van enkele veteranen, die uiteindelijk zelfs een rechtszaak aanspanden (en verloren). Geschiedenis, zo bleek maar weer, is te belangrijk om aan ooggetuigen over te laten.

Nu is er een herziene versie van Mei 1940 verschenen. De strekking blijft hetzelfde; het boek, hoe nuchter ook geschreven – en ondanks het rijkelijk obligate eerbetoon aan hen die vielen op de laatste pagina – blijft ontluisterende leesstof. Er zijn mooie kaarten en foto’s toegevoegd, die overigens niet de indruk kunnen wegnemen dat het ideale medium voor militaire geschiedenis niet het boek is, maar de cd-rom.

Tegelijkertijd heeft Herman Amersfoort, hoogleraar militaire geschiedenis en een van de twee samenstellers van Mei 1940, een aparte studie gepubliceerd naar schendingen van het krijgsrecht in de meidagen: ‘Ik had mijn roode kruisband afgedaan’. De conclusie uit Mei 1940 blijft staan: er waren alleen incidentele schendingen van het krijgsrecht, en die vonden zowel aan Duitse als aan Nederlandse zijde plaats.

Dat de Wehrmacht zich aan de regels hield, is niet geheel vanzelfsprekend; bij de verovering van Polen waren die namelijk grof overtreden. Maar, zo laat Amersfoort overtuigend zien, dat was de Duitse legerleiding ook slecht bevallen. In de voorbereiding van de aanval op West-Europa deed ze grote moeite de manschappen op dit punt nog eens bij te spijkeren. De oorlog in het Westen, zo blijkt opnieuw, was een heel andere dan die in het Oosten.

En het zelfbeeld van de Wehrmacht als een professionele, niet-ideologische organisatie, in Duitsland lang gekoesterd maar door de onthullingen over de betrokkenheid van het leger bij de holocaust gesneuveld, is wat de strijd in Nederland betreft wel degelijk juist. De SS-eenheden, in de Nederlandse geschiedschrijving vaak aangewezen als bijzonder gewetenloos opererende ‘elitetroepen’, waren voldoende in de structuur van de Wehrmacht geïntegreerd om zich niet wezenlijk anders te gedragen.

Hoewel een vergelijking tussen Duits en Nederlands gedrag in de strijd niet goed mogelijk is door de eenzijdigheid van het bronnenmateriaal – dat is bijna geheel Nederlands -, krijgt de lezer toch de indruk dat het Nederlandse leger zich zeker niet beter aan de regels hield dan het Duitse, en misschien wel slechter. Zo is er grootscheeps gehannest met de witte vlag, waarbij sommige manschappen zich overgaven terwijl andere doorvochten. Ook het Rode Kruis-symbool werd door Nederlandse militairen misbruikt voor min of meer militaire doeleinden. En wat te denken van de opdracht die generaal-majoor Harberts, commandant van het Tweede Legerkorps, op de tweede oorlogsdag liet uitgaan: alle burgers boven de zestien die in een huis met Duitse militairen werden aangetroffen, dienden direct te worden doodgeschoten.

Deze overtredingen, zo maakt Amersfoort duidelijk, kwamen meer voort uit onervarenheid en paniek dan uit kwade opzet. Zo kan de lezer uit beide uitstekende boeken eigenlijk maar één conclusie trekken: het Nederlandse leger was wat betreft training, uitrusting, oefening, discipline en vooral leiding voor de Duitsers volstrekt geen partij.

Bart van der Boom is universitair docent aan de Universiteit Leiden en werkt aan een boek over de NSB.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer