Alle artikelen
Wat maakt de Franse schrijver Voltaire (1694-1778) klassiek? Een origineel denker kan hij niet genoemd worden, veeleer een popularisator van andermans ideeën. Het geheim van Voltaire schuilt niet zozeer in zijn spectaculaire leven, ook al spreekt dat nog steeds tot de verbeelding. Het is ook niet dat hij over alles (filosofie, theologie, literatuur, geschiedenis) schreef. Nee, vooral de stijl waarin hij zijn belevenissen en zijn gedachten verwoordde, maakt hem tot een tijdgenoot.
Als wereldburger kwam Voltaire overal, dus ook in de Republiek. Dat lag voor de hand. In zijn eigen, autoritair geregeerde koninkrijk Frankrijk moest hij steeds op zijn tellen passen. In de Republiek was hij vrijer en knoopte hij tal van contacten aan. Voltaire sprak en schreef niet alleen met beroemde natuurkundigen als Willem Jacob ‘s-Gravesande en Petrus van Musschenbroek en een dichter als Willem van Haren; hij kwam ook thuis bij stadhouder Willem IV, een wat ongelukkige figuur die gebukt ging onder de schaduw van zijn voorganger, stadhouder-koning Willem III.
De beschouwingen over al deze figuren zijn kostelijk om te lezen. Voltaire portretteert mensen op een manier die je niet snel vergeet. Neem Willem IV. Voltaire was in 1738 enige tijd te gast op Het Loo. De gebreken en kwaliteiten van de prins geeft hij op 6 augustus 1738 door aan Frederik de Grote. Voltaire constateert dat ‘de demon van de ambitie’ de prins verpest: ‘Deze prins, die de gelukkigste van alle mensen zou kunnen zijn, wordt verteerd door chagrijn in zijn mooie paleis, te midden van zijn tuinen en een schitterend hof. Dat is werkelijk spijtig, want hij is verder zeer intelligent en beschikt over niet-geringe kwaliteiten.’
Ook over het verleden van de Republiek kan Voltaire onderhoudend schrijven. Natuurlijk gaat zijn bewondering vooral uit naar gelijkgezinden in de strijd tegen het bijgeloof, zoals ‘de goeie Balthasar Bekker’, de protestantse theoloog die in de zeventiende eeuw grote ophef veroorzaakte met zijn Betoverde wereld, waarin hij zich verzette tegen tovenarij en het geloof in heksen, duivels en demonen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Jan Pieter van der Sterre, Voltaire en de Republiek. Teksten van Voltaire over Holland en de Hollanders
550 p. Atlas, euro 39,50 Wat maakt de Franse schrijver Voltaire (1694-1778) klassiek? Een origineel denker kan hij niet genoemd worden, veeleer een popularisator van andermans ideeën. Het geheim van Voltaire schuilt niet zozeer in zijn spectaculaire leven, ook al spreekt dat nog steeds tot de verbeelding. Het is ook niet dat hij over alles...
Ulbe Bosman, Remco Raben en Wim Willems, De geschiedenis van Indische Nederlanders
238 p. Bert Bakker, euro 19,95 Tussen 2001 en 2004 verscheen, in 1300 bladzijden, de driedelige serie ‘De geschiedenis van Indische Nederlanders’. Deel 1 was De oude Indische wereld 1500-1920 door Ulbe Bosma en Remco Raben; in het tweede deel behandelde Hans Meijer onder de titel In Indië geworteld de eerste helft van de twintigste...
Robert Fisk, De grote beschavingsoorlog. De verovering van het Midden-Oosten
1440 p. Ambo/Anthos, euro 39,95Robert Fisk noemt zijn 1400 pagina’s tellende werk De grote beschavingsoorlog een ‘eerste versie’ van de geschiedenis van het Midden-Oosten. De gelauwerde maar ook door rechts verguisde Britse correspondent voor de Independent opent en sluit zijn boek echter op journalistieke wijze – ongetwijfeld om publicitaire redenen – af met de drie...
Harry Lintsen (redactie), Made in Holland. Een techniekgeschiedenis van Nederland, 1800-2000
384 p. Walburgpers, euro 29,50 Wie te lui is om een dertiendelige geschiedenis te lezen van wetenschap en techniek in Nederland in de afgelopen twee eeuwen, doet er verstandig aan Made in Holland in te zien, dat een handzame samenvatting van die dertien delen biedt. Een betere titel zou zijn geweest: Het Nieuwe Atlantis aan...
De strijd voor de vrijlating van Michail Stern
In 1974 veroordeelde een rechter in de Sovjet-Unie de Joodse arts Michail Stern tot acht jaar werkkamp. Zijn misdaad was dat hij zijn zoons niet had afgeremd in hun emigratieplannen. De rechtszaak tegen Stern leidde tot internationale protesten. Een reconstructie van de strijd voor Sterns vrijlating in Nederland. Een regionaal kantoor van de Russische Staatsveiligheid...
Het niemandsland van de jaren negentig
Na het einde van de Koude Oorlog begon een nieuw tijdperk, maar vrijwel niemand was zich daar direct van bewust. Een duidelijke nieuwe ideologie ontbrak in de jaren negentig. Pas tien jaar later bleek dat we het meest luxueuze, kortzichtige en slordig beheerde decennium van de eeuw achter de rug hadden. De periode na de...
Jo van Heutsz (1851-1924): te praktisch om een racist te zijn
Hij werd gelauwerd en bejubeld als ‘pacificator van Atjeh’ en koningin Wilhelmina behoorde tot zijn grootste bewonderaars. Maar in de jaren zestig werd hij weggezet als fascist en moordenaar. Wie was Jo van Heutsz, die in ‘ons Indië’ de Ethische Politiek gestalte gaf? Op 9 april 1965 plaatsen twee provo’s uit het Drentse Coevorden, Alard...
De vermaatschappelijking van de Nederlandse psychiatrie
Daklozen met psychiatrische problemen veroorzaken veel overlast in de grote steden. Dat is het gevolg van de antipsychiatrie van de jaren zeventig, zeggen velen: toen moesten patiënten 'vermaatschappelijken', waardoor ze op straat terechtkwamen. In werkelijkheid is de asielfunctie van de psychiatrie slechts beperkt afgebouwd.
Het rampjaar 1672
De wraaklust van Zonnekoning Lodewijk XIV bracht de Republiek in het rampjaar 1672 aan de rand van de afgrond. De verdediging stelde weinig voor en bovendien was het land intern hopeloos verdeeld. Pas toen Willem III tot stadhouder werd benoemd, keerde het tij. Op 23 maart 1672 werd in het Kanaal een Nederlandse handelsvloot aangehouden...
‘Revoluties volgden op een slechte oogst’
De Franse historicus Emmanuel Le Roy Ladurie is op 94-jarige leeftijd overleden. Hij deed als eerste historicus onderzoek naar de geschiedenis van klimaatverandering.
Het Oostblok kon niet op tegen de verleidingen van het consumentisme
Onveranderd hing over het Oostblok het waas van grauwe soberheid en schaarste. Whisky en Playboy waren onbereikbare begerenswaardigheden, symbolen van vrijheid en overvloed. De communistische wereld slaagde er niet in om massaal consumptiegoederen te produceren, en dat werd het systeem fataal. In maart 1985 ging ik in Warschau op bezoek bij Jacek Kuro½, een man...
Elie Luzac (1721-1796). Boekverkoper van de Verlichting
698 p. Uitgeverij Vantilt, euro 39,90Elie Luzac (1721-1796) was jurist, publicist en boekhandelaar met een goede neus voor schandalen. Als jonge boekverkoper in Leiden gaf hij een werk uit dat berucht zou worden: L’homme machine van Julien d’Offray de la Mettrie (1747). Deze Franse arts betoogde dat de geest, net als het lichaam, onderworpen was...
