Alle artikelen
Zo hoorde een Engelse dame in Venetië ’s nachts een schreeuw, vervolgens ‘een vloek, een plons en het geluid van borrelend water’, toen een lijk in het Canal Grande werd gedumpt, en dwaalde een meisje uit Aberdeenshire in 1739 af naar een kerkhof, waar ze in een pas gedolven graf viel en stierf.
De autoriteiten probeerden nachtelijke activiteiten dan ook te ontmoedigen door burgers met een avondklok binnen te houden of nachtwakers op pad te sturen, die dezelfde burgers echter uit de slaap hielden door ieder uur hard ‘welterusten’ te schreeuwen.
Veel mensen bleven toch wel wakker, voor werk – bakkers, smeden, thuiswerkers, doodgravers – of om ‘pret te maken’ met vrienden. Met name voor de hoogste en de laagste klassen bood het donker ook vrijheid en anonimiteit, om te eten, kaarten en, te drinken in bierhuizen, maar ook te stelen, stropen of in bendes de stad door te schuimen: ‘nachtwachten, ruiten van hoerenkasten gaan eraan,/ de nacht is voor streken en om uit te gaan.’
Met de komst in de achttiende eeuw van betere politiemachten en straatverlichting kwam er een einde aan de gevaren, maar ook aan de bescherming van het duister; merkte de Londense advocaat George Price, die in 1825 beboet werd vanwege het plassen tegen een lantaarnpaal. De grens tussen dag en nacht vervaagde en langzaam – steden eerst – verdween de wereld die Ekirch schetst in een caleidoscopisch panorama dat heel vroegmodern West-Europa beslaat, met uitstapjes naar de Verenigde Staten, Middeleeuwen en Oudheid.
En waarschijnlijk ook aan de soms curieuze gewoontes die hij beschrijft: hoe men zich diende te gedragen als men in de herberg met medegasten in één bed sliep bijvoorbeeld, of het verhaal van de arme noordse stormvogel, die zoveel vet bevat dat de bewoners van de Shetlandeilanden hem met een pit in de snavel zó als olielamp konden gebruiken.
Roger Ekirch
Een geschiedenis van het duister
396 p. De Bezige Bij, euro 29,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Beladen met angst
Nooit werd er in de vroegmoderne tijd over prachtige zonsondergangen gerept, constateert de Amerikaanse historicus Roger Ekirch in zijn Nacht en ontij, een sociaal-culturele ‘geschiedenis van het duister’. De nacht, concludeert Ekirch, was een onheilspellend oord, beladen met angst: oeroud en kinderlijk soms, maar vaak ook voor reële gevaren als diefstal, brand, moord of ongelukken...
Polen met Katyn-moorden naar het Europese Hof
Zo’n zeventig familieleden van Poolse slachtoffers van de massamoord in Katyn tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben Rusland voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gedaagd. Zij eisen een diepgaand onderzoek naar de omstandigheden waaronder deze misdaad plaatsvond. door Elro van den Burg/ Warschau Direct nadat het Russische leger in september 1939 het...
Rijksmuseum naar Den Haag
Het Rijksmuseum in Amsterdam wil een nevenvestiging beginnen in het hart van Den Haag. Dit wordt een laagdrempelig centrum waarin bezoekers kennis kunnen maken met de Nederlandse democratie. door Annemarie LavènHet ‘stokske van Oldenbarnevelt’, het bureau van Willem Drees met de buste van de Franse socialist Jean Jaurès en de portretten van de gebroeders De...
Lessen
In zijn proefschrift De gefragmenteerde staat. Een onderzoek naar de relatieve autonomie van de staat onder het moderne kapitalisme stelt de Nijmeegse historicus en politicoloog Bob Bouhuijs dat linkse politiek in Nederland slechts beperkt mogelijk is. SP-Kamerlid Ewout Irrgang blijft optimistisch. In het klassieke marxisme heet de kapitalistische staat een machtsinstrument te zijn van de...
Heinekenprijs voor Amerikaan Joel Mokyr
De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) heeft de Dr. A.H. Heinekenprijs voor de Historische Wetenschap 2006 toegekend aan professor Joel Mokyr. Hij krijgt de prijs van 100.000 euro voor zijn onderzoek naar het ontstaan van de moderne industriële economie. door Martijn LakMokyr zegt vanuit Amerika ‘overrompeld’ te zijn geweest toen hij hoorde dat de...
‘Richt historische genocideteams op’
Omdat de plegers van genocide hun sporen vaak grondig uitwissen, is het van groot belang dat er ‘historisch-archivalische rescue-teams’ worden opgezet. Dergelijke teams zouden korte tijd na een genocide, waar dan ook ter wereld, de bronnen voor onderzoek veilig moeten stellen. Met dit advies besloot historicus Bob de Graaff de rede die hij uitsprak tijdens...
Gebrek aan subsidie nekte schedelonderzoek
Er werd eind negentiende eeuw veel meer fysisch-antropologisch onderzoek gedaan in Nederland dan altijd werd aangenomen. Vooral het onderzoek naar exotische schedels – craniologie – springt hierbij in het oog. Toch kwam dit vakgebied nooit echt van de grond. In zijn proefschrift De bewogen verzamelgeschiedenis van de West-Centraal-Afrikaanse collecties in Nederland (1856-1889) haalt kunsthistoricus en...
Eindexamen geschiedenis 2008 gaat over Europese Oorlogen
Eindexamenkandidaten geschiedenis van het HAVO en VWO krijgen in 2008 te maken met het onderwerp Ten oorlog! Europese oorlogen van 1789 tot 1919. Dat maakte het CEVO, de opdrachtgever voor examenonderwerpen bekend. In de examenstof staan vier conflicten centraal: De Napoleontische oorlogen, de Krimoorlog, de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 en de Eerste Wereldoorlog. ‘We benaderen...
Geschiedenis in de media
‘Het grootste beeld uit de geschiedenis, David van Michelangelo, is een naakte man. En die heeft zo’n klein piemeltje.’ Met dit citaat van Amsterdamse PvdA-bestuurder Jude Kehla Wirnkar in Het Parool van 26 april, was de berichtgeving over het monument voor Anton de Kom afgelopen. Al in 1999 hadden bewoners van de Amsterdamse Bijlmer het...
Keizerin Sisi was niet mooi en geliefd
Het Sisi-museum in Wenen heeft onlangs zijn collectie uitgebreid met 240 voorwerpen uit de privécollectie van Manfred Klauda uit München. door Monique Broeshart/ Wenen De voorwerpen, waaronder een 63-delige reisapotheek met cocaïnespuit, een toiletgarnituur, schilderdoos, zomerjurk en kinderschoentjes, zijn al gedeeltelijk in de bestaande tentoonstelling opgenomen. Vooral de cocaïnespuit trekt veel belangstelling. Vanaf 1880 werd...
Gezien
Ieperdoor Marieke PrinsRobert Launer, een Duitse soldaat van 26, kwam in 1917 om bij Ieper door een granaatsplinter in zijn long. Naast zijn foto en grafschrift ligt een tasje van bunzingbont van de Schot Sidney John Malcolm, die sneuvelde in hetzelfde jaar. Het zijn maar twee van de half miljoen mannen die tijdens de Eerste...
Vervolging homoseksuelen tijdens Tweede Wereldoorlog niet erkend
Momenteel is in herinneringskamp Westerbork een tentoonstelling te zien die is gewijd aan de vervolging en het verzet van homoseksuelen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over de ernst van de vervolging van Nederlandse homo’s verschillen de meningen. Ooit gehoord van Frieda Belinfante, die als man verkleed aan het verzet deelnam en aan de Gestapo...
