Alle artikelen
‘Flexibilisering van de arbeid’ is een economisch mantra, die onophoudelijk wordt herhaald en waarvan een bezwerende werking uitgaat. Werkgevers willen arbeidskrachten kunnen oproepen en naar huis kunnen sturen wanneer het hun uitkomt, en er dient alleen betaald te worden als er ook echt gewerkt wordt. Het risico van het onregelmatige aanbod van werk moet zo veel mogelijk worden afgewenteld op de werknemer.
Wat dit betreft was de negentiende eeuw een ‘gouden tijdperk’, aangezien ‘losse arbeid’ toen de norm was en ondernemers geen last hadden van arbeidscontracten en sociale verzekeringen. Vooral onder druk van de arbeidersbeweging kwam daar verandering in. Een sector waar losse arbeid echter lang bleef bestaan was het havenbedrijf.
Zeeschepen kwamen niet binnen volgens een vaste dienstregeling, zodat er in de haven het ene moment niets te doen was, terwijl er even later handen tekort waren. Aanvankelijk hingen havenarbeiders vooral rond bij kroegen, waar ze wachtten tot een ‘besteker’ of scheepsaannemer mannen nodig had om voor een reder een boot te lossen. Niet zelden was deze besteker ook eigenaar van de kroeg, die zijn beste klanten aan werk hielp. In de ogen van de nette burgerij waren de havenarbeiders ruig, onaangepast, asociaal en opstandig volk. Als het erg druk was, waren ze niet te beroerd het werk neer te leggen totdat ze een hoger loon hadden bedongen.
Voor de autoriteiten vormden zij dus een ordeprobleem, de werkgevers wilden meer controle en de opkomende vakbonden streefden naar betere arbeidsvoorwaarden. In zijn proefschrift Opstandig volk beschrijft Hans Boot (1937) hoe in de Amsterdamse haven vanaf 1890 is geprobeerd de losse arbeid terug te dringen. De in dat jaar gehouden parlementaire enquête naar arbeidsomstandigheden in fabrieken en de transportsector had schrijnende misstanden aan het licht gebracht, en de commissie drong aan op het vormen van een ‘uitleenorganisatie’.
Deze zou nog lang op zich laten wachten. De in 1917 gestichte Havenreserve was vooral een steunregeling, waardoor werkloze havenarbeiders ingezet konden worden voor het lossen van de schaarse schepen die tijdens de oorlog Amsterdam aandeden. Ook de twee jaar later opgerichte Havenarbeidsreserve maakte geen einde aan de losse arbeid. Wel werd in de HAR een deel van de losse arbeiders ondergebracht, die ook tijdens de ‘leegloop’, als er geen schepen waren, gedeeltelijk doorbetaald kregen.
Tijdens de Duitse bezetting werd gewerkt aan de totstandkoming van een organisatie waarbij havenarbeiders in dienst zouden komen, en die hun een vast basisinkomen plus toeslag voor geleverd werk en een ouderdomsvoorziening moest bezorgen. De belangrijkste motivering hiervoor was disciplinering van het roerige havenvolk. Op 8 mei 1945, de dag dat Duitsland capituleerde, werd de Stichting Samenwerkende Havenbedrijven (SHB) opgericht.
Hoewel er nog geregeld arbeidsconflicten uitbraken, werd de sociale onrust sterk teruggedrongen en konden de werkgevers beschikken over een betrouwbaar arbeidsleger. Hierdoor werd het economisch belang van Amsterdam als geheel gediend. Dit was de overheid zoveel waard dat zij voortaan de ‘leegloop’ financierde.
Door veranderingen in het havenbedrijf en een herlevend economisch liberalisme kwam de SHB onder druk te staan en drongen werkgevers aan op grotere flexibiliteit. Het bedrijf werd ingekrompen, waardoor het nog moeilijker werd de pieken op te vangen. In de jaren negentig werd de SHB opgeheven. Nieuwe organisaties kregen steeds meer het karakter van uitzendbureaus. De ‘arbeidspool’ die op zeker moment werd geleid door vakbondsbestuurders, moest zelfs mensen ontslaan, zodat er opnieuw werd gestaakt.
Daarnaast zijn commerciële uitzendbureaus en illegale koppelbazen steeds belangrijker geworden, zodat aan het begin van de eenentwintigste eeuw een situatie is ontstaan die sterker doet denken aan de negentiende eeuw dan aan de decennia na de Tweede Wereldoorlog.
Hoewel het werk in de haven tegenwoordig veel minder arbeidsintensief is dan vroeger, en voor specialistisch werk vaste krachten in dienst zijn, is de losse arbeid weer helemaal terug. Dit ten koste van de solidariteit en de beschavende invloed die uitging van de oude arbeidspool.
Hans Boot
Opstandig volk. Neergang en terugkeer van losse havenarbeid
Uitgeverij Solidariteit, 558 p. € 20,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Onderzoek: Strijd tegen losse arbeid
‘Flexibilisering van de arbeid’ is een economisch mantra, die onophoudelijk wordt herhaald en waarvan een bezwerende werking uitgaat. Werkgevers willen arbeidskrachten kunnen oproepen en naar huis kunnen sturen wanneer het hun uitkomt, en er dient alleen betaald te worden als er ook echt gewerkt wordt. Het risico van het onregelmatige aanbod van werk moet...
‘Ook in de Republiek stond Oranje aan het roer’
‘Nederland is in oorsprong een republiek. Willem I werd door een kunstje koning.’ N. Oostindier onderschrijft de stelling van deze maand: ‘Nederland zou net als in de Gouden Eeuw een republiek moeten zijn.’ Hij is in de minderheid. Van de 124 deelnemers aan het forum is 44 procent het eens en 52 procent oneens...
‘Koning Willem II voelde zich niet thuis in Nederland’
‘Totale eenzaamheid’, zo zag het koningschap eruit door de ogen van Willem II. Dat zegt zijn biograaf Jeroen van Zanten op Het Nederlandse koningshuis, een cd-box met zeven colleges over alle Oranje-vorsten sinds 1813. Volgend jaar, als de Oranjes vieren dat ze tweehonderd jaar op de Nederlandse troon zitten, moet er een imposante biografie klaarliggen....
Willem II en de radicalen
Tijdens het koningschap van Willem II werpen radicale journalisten zich op als de kampioenen van het volk. Met de liberalen pleiten ze voor democratische hervormingen. Hoewel minder principieel dan ze zich voordoen – ze accepteren regelmatig zwijggeld van de koning –, boeken de radicalen succes als Willem II een nieuwe grondwet laat ontwerpen. Dat betekent...
De Tiendaagse veldtocht was voor Willem I een kwestie van wraak
Groot is de verrassing in Europa als Nederland op dinsdag 2 augustus het net afgescheiden België aanvalt. De Verenigde Nederlanden waren het meesterwerk van koning Willem I, en hij kan de onafhankelijkheidsvoorwaarden niet verkroppen. Duizenden jongemannen pakken de wapens op. Niet dat men de Belgen terug wil, maar de geschonden eer moet worden gewroken. Was...
Hermans wilde werken in Duitsland
Willem Frederik Hermans wilde tijdens de Bezetting niet alleen lid van de Kultuurkamer worden, maar meldde zich in 1943 ook vrijwillig voor werken in Duitsland. Hij werd tegengehouden door een bevriende verzetsman, die hem uit de rij voor het Arbeidsbureau schold. Onlangs onthulde biograaf Willem Otterspeer in de Volkskrant dat schrijver Willem Frederik Hermans...
Ontheemd in de vitrine
Jodendom. Een boek vol verhalen – de titel van de tentoonstelling in de Amsterdamse Nieuwe Kerk doet spannende verhalen vermoeden, de locatie goud en zilver. Zo’n expositie is dit echter niet. Overdonderd door pracht en praal zal de bezoeker niet worden, en ook niet meegesleept door avonturen. Hij kan wel een leerzame tentoonstelling verwachten,...
De achterkant van een schilderij
Heeft Nederland na de teloorgang van het project dat tot de oprichting van een Nationaal Historisch Museum moest leiden nog een museum over dat met enig recht deze titel zou mogen dragen? Er zijn twee mogelijke kandidaten: het zeer succesvolle Openluchtmuseum in Arnhem en de traditionele hoeder van ons gekoesterde culturele erfgoed, het Rijksmuseum...
Signalementen
Wrath of the Titans Jonathan Liebesman Vanaf 29 maart in de bioscoop Heibel onder de Griekse goden: Perseus voelt zich verplicht om af te dalen in de onderwereld, omdat zijn vader Zeus er gevangen wordt gehouden door zijn broer Hades. Vervelend voor Perseus, want hij wilde het na het verslaan van de monsterlijke...
De kleingeestigheid van grote ego’s
Zien we het ontstaan van een sekte, een pseudoreligie of een wetenschappelijke behandelmethode? De kijker mag het zeggen bij de historische speelfilm A Dangerous Method, over de geboorte van de psychoanalyse en de breuk tussen Sigmund Freund en zijn discipel Carl Gustav Jung. Wat de film vooral laat zien is hoe...
Signalementen
Ons betere ik. Waarom de mens steeds minder geweld gebruikt Steven Pinker 1113 p. Contact, € 125,00 De experimenteel psycholoog Pinker is een beroemdheid. Time rekent hem tot de honderd invloedrijkste denkers van onze tijd. Dit vuistdikke, maar ook wel erg dure boek gaat volgens Pinker over ‘misschien de belangrijkste ontwikkeling ooit die...
Kameleontische karakterloosheid
De oogst van Duitse boeken is weer rijk. Ook letterlijk, want de drie hier besproken boeken zijn niet alleen dik, het dikste boek gaat ook over een van de rijkste families van Duitsland. In een televisiedocumentaire uit 2007 getiteld Das Schweigen der Quandts werd deze familie – met grote belangen in tal van bedrijven...
