Alle artikelen
Veel Iraniërs zijn teleurgesteld dat Iran geen democratie is, maar vinden ook dat het land een oase van stabiliteit is in vergelijking met andere landen in de regio. Dat schrijft journalist Marja Vuijsje in haar nieuwe boek, Het rijbewijs van Nematollah. Hierin beschrijft ze hoe de leden van een familie allemaal op een andere manier werden getroffen door de gebeurtenissen in Iran. Het is een boek over hoop, verlies en verlangen. ‘Voor zijn familie is Nematollah een bron van nostalgie.’
Wat vormde voor u de aanleiding voor het schrijven van het boek?
‘Ik ben al heel lang gefascineerd door het thema migratie. De Iraanse diaspora is heel groot: vijf miljoen Iraniërs hebben hun land in de loop der jaren verlaten. De familie van Nematollah leende zich erg voor dit thema omdat er sprake is van opwaartse mobiliteit: Nematollah en zijn vrouw waren zelf analfabeet, maar hun kleinkinderen gingen naar de universiteit in het buitenland. Zo ging een deel van hen naar Nederland en Duitsland, waar ze een nieuw bestaan op wisten te bouwen.
Daarnaast hadden de leden van de familie zeer uiteenlopende motieven om Iran te verlaten. Arash, de belangrijkste hoofdpersoon, ging weg uit lijfsbehoud nadat hij als politieke gevangene opgesloten had gezeten in de beruchte Evingevangenis. Als dienstplichtige dreigde hij betrokken te raken bij de oorlog met Irak. Een paar anderen gingen weg omdat ze door het islamitische regime ontslagen waren en geen beroepsperspectief meer hadden. Een zus verliet Iran onder meer omdat zij niet wilde voldoen aan de verplichting om een hoofddoek te dragen.’
Hoe bent u Nematollah en zijn familie op het spoor gekomen?
‘Ik heb als journalist regelmatig Iraniërs geïnterviewd, vooral in de jaren tachtig. Met een aantal van hen ben ik bevriend geraakt. De zoon van Nematollah, Arash, ben ik eens tegengekomen bij één van deze vrienden, waar hij me vertelde over zijn familie.
Nematollah werd begin twintigste eeuw geboren in een klein dorpje en werd uiteindelijk chauffeur in Teheran. Voor zijn familie is hij een bron van nostalgie. Wanneer ze in het buitenland aan hun vader of opa denken, denken ze aan het oude Iran van de poëzie en de schoonheid en de mooie landschappen.
Daarnaast zijn de herinneringen aan Fatemeh, de vrouw van Nematollah, veel meer verbonden met de schuldgevoelens waarmee haar weggetrokken kinderen zo nu en dan kampen. Zij bleef achter in Teheran omdat ze haar land niet kon achterlaten en overleefde zowel de revolutie als de oorlog met Irak.’
Waar lag voor u bij het schrijven de nadruk op: de familiegeschiedenis of de geschiedenis van Iran in het algemeen?
‘Mijn primaire onderwerp was toch de geschiedenis van Iran, en dan met name de invloed van die geschiedenis op gewone mensen. Ik heb geprobeerd om uit de persoonlijke verhalen van de familie een universele geschiedenis naar voren te halen. Het is een wisselwerking tussen de geschiedenis van Iran en de verschillende gevolgen die deze geschiedenis op individuele Iraniërs heeft gehad.’
Zijn Iraniërs in de diaspora gedesillusioneerd over hun land?
‘Gedesillusioneerd is wellicht een te groot woord. Iran is een land van grote paradoxen. Veel Iraniërs zijn naar Amerika verhuisd, het land wordt tegelijk verguisd en bewonderd. Aan de ene kant is er de verplichte sluier voor vrouwen, maar aan de andere kant stelt de Iraanse regering het onderwijs en de arbeidsmarkt voor meisjes open. Veel Iraniërs leven binnenshuis als westerlingen, en zijn gewend om ondanks alle regels gewoon hun dagelijks leven te leiden. Zij zijn wel degelijk teleurgesteld dat Iran geen democratie is, maar moeten toch ook toegeven dat het land een oase van stabiliteit is in vergelijking met de meeste andere landen in het Midden-Oosten.’
Na de revolutie van 1978-1979 kwam ayatollah Khomeini aan de macht, die een islamitische republiek vestigde. Waarom kreeg hij zoveel steun van de bevolking?
Vóór de revolutie was er sprake van frontvorming tegen sjah Reza Pahlavi. Bijna iedereen was tegen de sjah. Onder deze groep tegenstanders van de sjah was echter een grote verscheidenheid aan groepen. Er waren sociaaldemocratische politici, links-radicale jongeren, maar ook conservatieve gelovigen die zich ergerden aan vrouwen die zonder sluier over straat gingen.
De ayatollah werd een bindende figuur: hij bood de Iraniërs uitzicht op zelfstandigheid, na jarenlange inmenging van andere – met name westerse – landen. De slogan van de islamitische revolutie werd dan ook “We zijn niet van het oosten, we zijn niet van het westen, we willen een Islamitische Republiek”. Khomeini hield er in zijn toespraken ook linkse ideeën op na, en beloofde na de revolutie vermindering van de ongelijkheid en meer democratie.‘
Hoe kijkt u aan tegen geëmigreerde mensen die krampachtig proberen vast te houden aan hun vaderlandse identiteit?
Volgens mij is identiteit context-afhankelijk en niet eenduidig. De Iraanse familie over wie ik schrijf is heel divers en ook niet onder de noemer ‘Iraans’ te vatten. De meeste Iraanse intellectuelen die ik heb ontmoet zijn een mix van Perzische poëzie, Franse filosofie, Amerikaanse politieke theorie, maar ook van oer-Hollandse bitterballen. Veel mensen zijn bang geworden om iets van hun identiteit te verliezen, terwijl identiteit niet iets vaststaands is.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
INTERVIEW: Marja Vuijsje over Het rijbewijs van Nematollah
Veel Iraniërs zijn teleurgesteld dat Iran geen democratie is, maar vinden ook dat het land een oase van stabiliteit is in vergelijking met andere landen in de regio. Dat schrijft journalist Marja Vuijsje in haar nieuwe boek, Het rijbewijs van Nematollah. Hierin beschrijft ze hoe de leden van een familie allemaal op een andere manier...
Waarom de socialistische revolutie in Nederland niet aansloeg
In veel landen was 1918 een revolutiejaar. Geen wonder dus dat SDAP-leider Pieter Jelles Troelstra ook in Nederland opriep tot een omwenteling. Maar als hij beter had opgelet, had hij kunnen weten dat zijn pleidooi hier niet zou aanslaan. De naam van Pieter Jelles Troelstra zal waarschijnlijk voor eeuwig verbonden blijven met zijn...
Revolutie in het onderwijs in de jaren 60
Het kabinet gaat 105 miljoen euro investeren om de gelijke kansen in het onderwijs te verbeteren. Vanaf de jaren zestig kregen steeds meer kinderen de kans om door te leren.
De pers chanteerde koning Willem II
Het koningshuis kon beter worden afgeschaft, zo vond een groep negentiende-eeuwse journalisten. Ze publiceerden dus het ene na het andere schandaal over Willem II. Maar ze zagen ook kans hem daarmee te chanteren. In de jaren veertig van de negentiende eeuw vormde Nederland een vruchtbare voedingsbodem voor radicale ideeën. Niemand was tevreden. Er werd geprotesteerd...
Moord op Rosa Manus opgehelderd
Over de dood van feministe Rosa Manus deden maar liefst drie verschillende verhalen de ronde. Juist de minst waarschijnlijke sterfdatum en –plaats kwamen terecht op haar overlijdensakte. Uit nieuw onderzoek blijkt dat het tijd is voor een herziening. Het drama begon op 16 augustus 1941, toen de Nederlandse pacifiste en feministe Rosa Manus in opdracht...
Iedereen kocht de landkaarten van de firma Blaeu
Koningen, tsaren, zeelieden en verzamelaars: iedereen kocht in de zeventiende eeuw landkaarten van de firma Blaeu. Ze bevatten de nieuwste informatie en waren prachtig om te zien. Het bedrijf was dan ook uiterst succesvol. Tot het noodlot toesloeg. Specerijen, katoen tropisch hout: in Makassar (Zuid-Celebes) is in de zeventiende eeuw aantrekkelijke koopwaar verkrijgbaar. Vandaar dat...
200 jaar Staten-Generaal
Op 16 oktober 1815 kwam de Staten-Generaal voor het eerst bijeen. Dat was het begin van ons huidige parlementaire stelsel. Wat waren de belangrijkste hoogte- en dieptepunten in die twee eeuwen vaderlandse politiek? Hoogtepunten 1 1866-1868: de vertrouwensregel Met de Grondwet van 1848 was het beginsel van de ministeriële verantwoordelijkheid ingevoerd. Dit houdt in dat...
INTERVIEW: ‘Armada faalde door zelfbedrog Filips II’
Op 18 oktober organiseert Historisch Nieuwsblad het Geschiedenis Festival. Een dag lang treden in de Filharmonie in Haarlem bekende historici uit binnen- en buitenland op. Drie van hen – Geoffrey Parker, Nelleke Noordervliet en Tonio Andrade – zullen spreken over fascinerende onderwerpen uit de vroegmoderne tijd. Geoffrey Parker houdt een lezing over...
LESSEN: ‘Verzet tegen Zwarte Piet is teken van integratie’
Het antiracismecomité van de VN schreef onlangs in een rapport dat de Nederlandse overheid ‘actief zijn best moet doen’ om Zwarte Piet te ontdoen van ‘die karaktertrekken’ die mensen als racistisch kunnen zien of als verwijzing naar het slavernijverleden. In zijn wekelijkse persconferentie liet premier Mark Rutte weten dat niet hijzelf of de overheid zich...
COLUMN: Martin Sommer
Er is al jaren een stille Historikerstreit aan de gang in Nederland. Zo politiek als in Duitsland is het bij ons niet, maar al meer dan veertig jaar verschillen de meningen hartgrondig over de zogeheten Greet Hofmans-affaire. Over de invloed van deze gebedsgenezeres vochten koningin Juliana en prins Bernhard in de jaren vijftig hun zogeheten...
STELLING: ‘Historici moeten zich nadrukkelijker profileren in actuele debatten’
Anton van Hooff: ‘Daar ben ik het niet mee eens. Historici mogen zich bij maatschappelijke discussies geen bijzonder gezag aanmeten louter op basis van hun vertrouwdheid met de geschiedenis. Ik zeg altijd: “Van geschiedenis leer je niks, maar je wordt er wel wijzer van.” Het bestuderen van geschiedenis is vaak een kwestie van déjà...
BOEKEN: Han van Bree – De geest van het Oude Loo
In elk relaas over Nederland in de jaren vijftig duikt vroeg of laat de ‘Greet Hofmans-affaire’ op. Met zijn twee sterk contrasterende aspecten is het een klassieker. Aan de ene kant wordt het traditionele beeld van een gezapige en brave periode door de zichzelf censurerende (en dus onbegrijpelijk lang zwijgende) pers dramatisch bevestigd, aan de...
