Alle artikelen
Willem Huberts onderzoekt in zijn In de ban van een beter verleden of het Nederlandse fascisme te vergelijken is met dat in Duitsland en Italië. Nee, is het antwoord, want Nederlandse fascistenclubjes ontbrak het aan revolutionair elan.
Niet verwonderlijk als je kijkt naar wie die fascisten waren. Daar is bijvoorbeeld Alfred Haighton, een ruziezoeker met kapitaal die zo in 1923 het Verbond van Actualisten en later het tijdschrift De Bezem kon financieren. Met al zijn geld schopte hij het trouwens ook nog tot redacteur van De Nieuwe Gids. Hij was drie keer getrouwd met een eenbenige vrouw en ging zelfs zover om door heel Europa in kranten te adverteren op zoek naar nog meer eenbenige vrouwen. Zijn ‘proefschrift’ over Schopenhauer heeft nooit iemand gezien, omdat het niet bestaat.
Dan is daar Jan Baars, leider van de Nederlandsche Fascistische Beweging, die weliswaar de revolutie predikte, maar daar geen gevolg aan kon geven. Baars had ‘enige bekendheid vanwege medewerking aan theatervoorstellingen’ van de populaire revueartiest Johan Buziau, schrijft Huberts. In werkelijkheid, zoals Jan Nijdam ooit in Bulletin Tweede Wereldoorlog liet weten, speelde Baars alle denkbare rollen, van radicaal fascist tot verzetsheld en lid van de Politieke Opsporingsdienst, maar op het toneel kwam hij niet verder dan als figurant die het achtereind van een paard speelde.
Jan Baars was een dief die archiefstukken ontvreemdde van de Kommunistische Partij Holland en hield zich bezig met plannen voor bomaanslagen op treinen om daarvan de communisten de schuld te geven. Hij werd tijdens de oorlog, na een bezoek aan Mussolini, inkoper voor de Wehrmacht (zogenaamd om landgenoten te behoeden voor arrestatie) en onderhield contact met de inlichtingendienst. Baars speelde ook een rol in het verzet, kreeg zelfs met hulp van Jan de Quay een verzetspensioen, en toch op zijn begrafenis in 1989 een peloton zwarthemden aanwezig. Toen de kist zakte, werd de Hitlergroet gebracht en klonk er een driewerf ‘Hou Zee’.
Als inventariserende studie, ook vanwege onbekend illustratiemateriaal, is dit boek zeer de moeite waard. Analytisch is het niet overtuigend. Huberts heeft de internationale literatuur over fascisme goed bestudeerd, maar een vernieuwende interpretatie van het fascisme in Nederland blijft achterwege. De aanzetten zitten er wel in, bijvoorbeeld daar waar een ‘inhoudelijke koppeling’ tussen het fascisme en modernisme wordt gelegd. Verder dan het noemen van het Futuristisch Manifest van Filippo Marinetti komt de auteur echter niet met deze voorzet.
De Nederlandse fascisten worden bovendien wel erg serieus genomen in hun politieke ambities. Het waren veeleer provocateurs die een stelletje malloten achter zich aan kregen.
Hans Renders is directeur van het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen.
In de ban van een beter verleden. Het Nederlandse fascisme 1923-1945
Willem Huberts
280 p. Vantilt, € 24,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Boekrecensie: In de ban van een beter verleden – Willem Huberts
Willem Huberts onderzoekt in zijn In de ban van een beter verleden of het Nederlandse fascisme te vergelijken is met dat in Duitsland en Italië. Nee, is het antwoord, want Nederlandse fascistenclubjes ontbrak het aan revolutionair elan. Niet verwonderlijk als je kijkt naar wie die fascisten waren. Daar is bijvoorbeeld Alfred Haighton, een...
1942. Oorlog op alle fronten – Erik Schumacher
Aangrijpend beeld van bezet Nederland Op de recente overzichtstentoonstelling van Ed van der Elsken in het Stedelijk Museum werd gesuggereerd dat de toen 17-jarige fotograaf in 1942 werd opgeroepen voor militaire dienst in het Duitse leger, maar dat hij dit weigerde. Je zou denken dat inmiddels iedereen weet dat Nederlanders niet verplicht werden toe...
‘Oorlog leidt vaak tot verscheurdheid binnen families’
In het recent uitgekomen boek Zussen vertelt Hinke Piersma het waargebeurde verhaal van de Joodse zussen Ina, Greta en Els. Tijdens de oorlog probeerden zij elk op hun eigen manier aan de Duitse bezetter te ontkomen. In dit interview vertelt Hinke Piersma waarom het verhaal van de zussen belangrijk is om te vertellen. Waar gaat Zussen over? ‘Over de...
Interview met de ‘Spion van Oranje’
Het is mei 1941 als de 18-jarige Bram Grisnigt op de fiets naar Frankrijk stapt, de vrijheid tegemoet. Uiteindelijk wordt hij in Engeland opgeleid tot geheim agent en keert hij terug naar Nederland, waar hij wordt opgepakt en ternauwernood overleeft. Journalist en historicus Bram de Graaf tekende zijn ongelooflijke verhaal op in ‘Spion van Oranje’....
Amerika en de Eerste Wereldoorlog: Washington werd de strijd in gezogen
President Wilson wilde niet dat Amerika tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken zou raken bij de strijd. Maar de Duitse agressie – ook in Amerika zelf – maakte zijn neutraliteitspolitiek onhoudbaar. In 1917 gingen de VS meevechten. Voor de meeste Amerikanen kwam het als een grote verrassing dat in augustus 1914 een grote oorlog uitbrak in...
De kracht van het woord
Van ‘Hebban olla vogala’ via ‘Floris en de Blancefloer’ tot Mulisch en Reve. Ontdek de rijke geschiedenis van de Nederlandse literatuur tijdens een collegedag in het Literatuurmuseum. Vier tophistorici nemen u mee langs hoogtepunten uit de literaire canon. Literatuur is een oneindige bron van meeslepende verhalen, die vaak een haarscherp tijdsbeeld bieden. Zo stelde Multatuli...
Boekrecensie: Het leven van Jan Schaefer – Louis Hoeks
De laatste tijd hoor je weer vaak de naam Jan Schaefer (1940-1994) als het erom gaat de sociaal-democratie nieuw leven in te blazen. En inderdaad was de banketbakker, CPN-lid, Tweede Kamerlid voor de PvdA, staatssecretaris Volkshuisvesting in het kabinet-Den Uyl, gemeenteraadslid en wethouder in Amsterdam een markant politicus, die veel in beweging wist te brengen....
Voorpublicatie: Adrian Goldsworthy – Pax Romana
De Germaanse krijgsheer Ariovistus gedroeg zich zelfbewust en bot tegen de Romeinse proconsul Julius Caesar. En dat kwam hem duur te staan. Ariovistus mocht dan een ‘vriend’ van Rome zijn, als barbaar moest hij wel zijn plaats weten. Adrian Goldsworthy geeft dit jaar een lezing op het Geschiedenis Festival. Benieuwd wie er nog meer komen?...
Els Kloek over Keetje Hodshon, een rijke dame in revolutietijd
1. Wat maakt Keetje Hodshon een bijzondere dame? ‘Keetje was op haar achttiende al schatrijk door een erfenis van haar vader. Ze bezat een monumentaal pand aan het Spaarne waar tegenwoordig de KHMW zit. Omdat er weinig over haar bekend is, kregen Maarten Hell en ik de opdracht haar verhaal op te tekenen.’ ...
Boekrecensie: De zwaardjaren – Paul Moeyes
In 1914 was de fotografie al behoorlijk ontwikkeld. Sluitertijden waren korter geworden, er waren handzame camera’s op de markt, er werd volop geëxperimenteerd met kleurenfoto’s, en er waren tal van professionele fotografen. Bovendien begonnen kranten en weekbladen steeds meer foto’s af te drukken. Daarnaast bestond er een omvangrijke geïllustreerde pers: weekbladen die...
Boekrecensie: Heligoland – Jan Rüger
De romantiek van Heligoland Twee jaar na de Tweede Wereldoorlog, op de geboortedag van Adolf Hitler, veroorzaakten Britse ingenieurs de grootste niet-nucleaire ontploffing uit de geschiedenis. Ze bliezen meer dan 6 miljoen kilo aan explosieven van de nazi’s op. De plaats van handeling was hoogst symbolisch: het Duitse eiland Heligoland, dat decennialang had gediend als...
Schaarste in Nederland tijdens WO1
De eerste jaren van de Grote Oorlog leed de Nederlandse economie nog weinig onder de strijd. Maar in 1917 werd de schaarste aan veel producten, vooral voedsel, voelbaar. De bevolking had het zwaar. Alleen de ‘hoge heren’ ontsnapten aan de ellende. De Eerste Wereldoorlog had grote invloed op de politiek, de economie en op het...
