In 1999 stak Angela Merkel haar nek uit door tijdens een zwartgeldaffaire afstand te nemen van Helmut Kohl, de erevoorzitter van het CDU. De dappere actie betaalde zich uit: enkele maanden later werd Merkel verkozen tot partijvoorzitter. Michèle de Waard, economisch journalist, schreef ‘een politieke biografie’ over Angela Merkel. Ze beschrijft hoe Merkel heeft kunnen opklimmen van een outsider uit de DDR naar ‘de stille leider van Europa’. Tijdens het Geschiedenis Festival gaat De Waard onder leiding van Bas Kromhout in debat met Willem Melching en René Cuperus over de naoorlogse, Duitse geschiedenis. ‘Merkel heeft zich ontwikkeld tot het geweten van het Westen.’
Wanneer besloot u deze biografie te schrijven?
‘Mijn oog viel al op Merkel toen ik in de jaren negentig correspondent was voor NRC in Bonn en Berlijn. Ik maakte Merkel mee op partijcongressen van het CDU, toen ze nog een jonge vrouw was in het kabinet van Helmut Kohl. In die tijd was ze minister voor Vrouwen en Jeugd en later voor Leefomgeving. In 1999 raakte de partij verwikkeld in een zwartgeldaffaire, partijsecretaris Merkel en partijvoorzitter Wolfgang Schäuble riepen Kohl op om over de brug te komen met namen van geldschieters. Kohl weigerde dit, en het werd een hele nare toestand.’
‘In december van dat jaar schreef Merkel uit het niets een open brief aan de Frankfurter Allgemeine Zeitung, waarin ze afstand nam van erevoorzitter Kohl. Dit was een dappere zet van haar, omdat ze als buitenstaander uit de DDR in de partij was begonnen. Ze had het moment precies goed aangevoeld, haar onafhankelijke houding betaalde zich uit. Na enige tijd moest ook Schäuble het veld ruimen, waarna Merkel met overweldigende meerderheid werd verkozen tot partijvoorzitter. Inmiddels is Merkel natuurlijk verder opgeklommen tot bondskanselier en in mijn ogen is zij zelfs de stille leider van Europa. Sinds Trump in het Witte Huis zit, aarzelt ze ook niet om haar nek uit te steken als het geweten van het Westen.’
‘Merkel is, zoals de Duitsers dat zo mooi noemen, “gesocialiseerd in de DDR”’
Merkel groeide op in de DDR. Had haar opvoeding daar invloed op haar latere politiek?
‘Zeker. Merkel is, zoals de Duitsers dat zo mooi noemen, “gesocialiseerd in de DDR”. Ze heeft zelf wel gezegd dat ze in de DDR heeft geleerd om wantrouwend te zijn, iets wat in de internationale politiek goed van pas komt. Haar verleden speelt een belangrijke politieke rol, omdat ze heeft gezien hoe moeizaam maar succesvol de Duitse hereniging was. Toen ze tijdens de eurocrisis de probleemlanden bezocht, kwam ze ook met een bloed-zweet-en-tranenverhaal waarin ze verwees naar de hereniging van Duitsland. Ze riep de landen op om vol te houden in deze tijden van zware hervormingen; het herenigd Duitsland was het voorbeeld van succes. Deze boodschap droeg ze ook uit toen ze werd uitgenodigd om te spreken voor het Amerikaanse congres. Met de DDR als voorbeeld benadrukte ze dat verandering mogelijk is.’
Wat maakt Merkel zo succesvol?
‘Ze kan heel goed de balans vinden tussen twee politieke houdingen. Als het kan is ze ideologisch principieel, maar als het nodig is kan ze ook realistisch pragmatisch zijn. Uit haar “wir schaffen das”-politiek blijkt heel duidelijk haar principiële kant. Haar verleden in de DDR geeft haar hoop en vertrouwen om door te zetten. Ze vindt dat het moet lukken, als de Duitsers en Europeanen hun schouders eronder zetten. De opendeurpolitiek in Europa is heilig voor haar. Tegelijkertijd heeft ze erkend dat de chaos die in 2015 ontstond door de enorme hoeveelheid vluchtelingen niet meer mag voorkomen. ‘
‘Ook is het opvallend dat Merkel haar critici een stem geeft. Naar aanleiding van haar vluchtelingenbeleid kreeg ze veel kritiek te verduren van de Britse migratie-expert Paul Collier. Ze heeft hem vervolgens in de arm genomen om samen een strategisch plan te ontwikkelen om de oorzaken van de migratie aan te pakken.’
Er is voor Merkel veel werk aan de winkel
Zal het Merkel lukken om Duitsland bij elkaar te houden?
‘Dat is in ieder geval iets wat ze koste wat het kost wil. Ze is een echte diplomaat en zal doen wat ze moet doen om de polarisatie in Duitsland tegen te gaan. Door ontevreden aanhangers van de rechts-populistische partij Alternative für Deutschland wordt ze al bekogeld met tomaten en uitgemaakt voor landverrader. Ze staat voor de ingewikkelde opgave om deze kloof te verkleinen.’
‘Daarnaast heeft ze natuurlijk een belangrijke internationale agenda. Ze heeft de eurocrisis tot een relatief goed einde gebracht, maar die klus is nog niet klaar. Samen met haar nieuwe bondgenoot Emmanuel Macron wil ze de monetaire unie voltooien en verstevigen. Dan is er nog de dreiging uit Turkije en Rusland, en de onvoorspelbare factor die Donald Trump heet. In een wereld vol mannetjesputters kan diplomaat Merkel de verbindende factor zijn. Maar er is veel werk aan de winkel.’
Michèle de Waard
Angela Merkel. Een politieke biografie
299 p.
Amsterdam University Press
€ 19,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
