Alle artikelen
De media in binnen- en buitenland staan er vol van: koningin Wilhelmina zou aan het eind van de oorlog hebben overwogen om gevangenen te ruilen met de nazi’s. Hiervoor ontbreekt echter concreet bewijs.
Dagblad Trouw kopte op 30 april jongstleden: ‘Koningin Wilhelmina overwoog een opmerkelijke uitruil met de nazi’s aan het einde van de oorlog’. Volgens het artikel heeft de vorstin ‘gevraagd te onderzoeken of [zo’n] uitruil mogelijk was’. Op deze manier zou zij de door de Duitsers gegijzelde koning van België Leopold III hebben willen vrijkopen.
Als bron wordt verwezen naar een zopas gepubliceerd boek van historicus Michael Riemens. In ‘Majesteit, U kent het werkelijke leven niet’ schetst hij aan de hand van de dagboeken van minister Eelco van Kleffens van Buitenlandse Zaken een beeld van Wilhelmina in oorlogstijd.
Grote media in België en Groot-Brittannië hebben het nieuws overgenomen. Bewijzen die de berichtgeving ondersteunen, levert het boek van Riemens echter niet.
Nederlandse inzet onduidelijk
De historicus citeert Van Kleffens’ dagboekaantekening van 29 maart 1945. Daar schrijft de minister:
’s Middags kwam de Internuntius op mijn verzoek; ik had van H.M. opdracht, hem te vragen aan den Paus mede te deelen dat de Koningin in Brussel was gebleken dat de Koning van België en diens kinderen zich in gevaar bevinden van door de Duitschers te worden afgemaakt tenzij de hoogste Nazi-chefs in een veilig land asyl krijgen; deze mededeeling in de hoop dat de Paus wellicht iets wil doen.
De vraag is nu, waar dat woordje ‘iets’ op kan hebben geduid. Riemens heeft geprobeerd het antwoord te vinden in de archieven, zo blijkt uit een voetnoot, maar zonder succes. Uit diplomatieke correspondentie met het Vaticaan blijkt wel dat er vergeefse pogingen zijn gedaan om contact te maken met de Duitse autoriteiten, maar onduidelijk blijft wat de Nederlandse inzet was. Het voorstel om Leopold te ruilen voor hoge nazi’s was afkomstig van de Duitsers.
Andere manier
Wilhelmina zette haar mening over zo’n gevangenenruil helder uiteen in een brief van 24 maart 1945 aan de Britse koning George VI, die Riemens eveneens in zijn boek citeert:
[T]here may still be a small possibility of saving Leopold and his children for his people, if of course in quite another way than by striking the bargain proposed by the Nazis.
George antwoordde op 26 maart dat zo’n deal inderdaad ‘nooit’ kon worden gesloten, maar dat er ‘een andere manier’ moest zijn om de Belgische koning en zijn kinderen vrij te krijgen.
Het is onwaarschijnlijk dat Wilhelmina drie dagen later opeens wel voelde voor het vrijlaten van hoge nazi’s. Haar pogingen om via het Vaticaan ‘iets’ te doen voor Leopold, zouden daarentegen te maken kunnen hebben met die ‘andere manier’.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wilhelmina wilde Leopold niet ruilen voor nazi’s
De media in binnen- en buitenland staan er vol van: koningin Wilhelmina zou aan het eind van de oorlog hebben overwogen om gevangenen te ruilen met de nazi’s. Hiervoor ontbreekt echter concreet bewijs. Dagblad Trouw kopte op 30 april jongstleden: ‘Koningin Wilhelmina overwoog een opmerkelijke uitruil met de nazi’s aan het einde van de oorlog’. Volgens...
‘De rol van Gisèle is door de mannen overschaduwd’
Gisèle d’Ailly-van Waterschoot van der Gracht stond centraal tijdens Helden en Schurken op 17 april in Amsterdam. Onder leiding van voormalig NIOD-directeur Hans Blom ging biograaf Annet Mooij in gesprek met documentairemaker Cees van Ede over de excentrieke kunstenares, die tijdens de Tweede Wereldoorlog samen met Wolfgang Frommel Joodse jongens onderdak bood. Helden en Schurken is een initiatief...
De vergeten Bengaalse hongersnood
Toen de Japanners in 1942 Birma innamen, vreesden de Britten dat ze zouden doorstoten naar Brits-India. Om dat te voorkomen kozen de Britten voor de tactiek van de verschroeide aarde. Ze zorgden dat er geen voedsel en vaartuigen meer waren in Bengalen. Deze maatregelen kostten miljoenen inwoners het leven. Maar het Westen heeft nooit oog...
Opstand in Warschau
De Duitse president heeft in Warschau om vergeving gevraagd voor de Duitse oorlogsmisdaden. Waarom schoten de geallieerden het Poolse Thuisleger in 1944 niet te hulp?
Waarom klonk het Horst Wessellied?
Het Horst Wessellied stond voor Nederlanders symbool voor het naziregime. Er was dan ook geen denken aan dat het zou worden gespeeld tijdens de gala-avond op 5 januari 1937, voorafgaand aan het huwelijk van Juliana en Bernhard. Toch ging de regering overstag. Terwijl het lied weerklonk, werd de koninklijke familie omringd door Duitse gasten die de Hitlergroet brachten. Wie zat achter deze pijnlijke vertoning?
Ad van Liempt: ‘Ik ben van de feiten, niet van de moraal’
Al dertig jaar brengt journalist Ad van Liempt de Nederlanders historisch besef bij met zijn tv-producties en zijn boeken. Op 9 mei breekt het moment aan dat hij zijn wetenschappelijke meesterproef mag verdedigen: een biografie van Albert Gemmeker, de commandant van kamp Westerbork. Tussen journalistiek en geschiedschrijving bestaat weinig verschil, zegt hij. ‘Het begint steeds...
Vidkun Quisling: een archetypische landverrader
Denemarken had Frits Clausen, België Léon Degrelle, Vichy-Frankrijk maarschalk Philippe Pétain en Nederland Anton Mussert. Verguisde boegbeelden van samenwerking met de Duitse bezetter. In dit rijtje hoort ook de Noor Vidkun Quisling thuis. Sterker nog: sinds Winston Churchill collaborateurs ‘a vile race of quislings’ noemde, is zijn naam in het Engels synoniem voor landverraad. Dat...
Vechten voor de vijand: Nederlandse soldaten in de Tweede Wereldoorlog
Enthousiast traden duizenden Nederlandse soldaten in de Tweede Wereldoorlog vrijwillig toe tot de Waffen-SS. Maar na de confrontatie met de ellende aan het oostfront kregen ze vaak spijt. ‘Zaten we maar weer veilig in Holland bij moeder de vrouw.’ Ongeveer 25.000 Nederlanders dienden tijdens de Tweede Wereldoorlog vrijwillig als soldaten in de Waffen-SS. Volgens het...
Roddels over Loes van Overeem, de Nederlandse Florence Nightingale
Kampgevangenen aanbidden haar als een Florence Nightingale omdat ze hun voedsel en medicijnen brengt. Maar veel anderen roddelen over Rode Kruis-verpleegster Loes van Overeem vanwege haar goede contacten met de bezetter. Ze ligt volgens hen ‘met de Duitsers onder één dekentje’. Als oorlogscorrespondent Ton van Beers op 7 mei 1945, twee dagen na de...
De onverzettelijke Charles Douw van der Krap
Marineofficier Charles Douw van der Krap stond bij veel grote gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog vooraan. Hij maakte het bombardement van Rotterdam mee, de Opstand in Warschau en de mislukking van Operatie Market Garden. Wat dreef deze oorlogsheld? ‘Het leek wel of de hel om ons heen was losgebarsten! De muren van m’n kamer sidderden...
Levensreddende leugens
Zo’n 2 procent van de Joden in Nederland wist tijdens de Tweede Wereldoorlog te ontkomen aan vervolging door te betwisten dat ze Joods waren. Deze Nederlanders meldden zich aanvankelijk, in 1941, als Jood, maar lieten zich later met een nepbewijs arisch, kwart-Joods of half-Joods verklaren. Ze beweerden bijvoorbeeld dat ze geadopteerd waren, of...
Antieke ‛sekte’ was niet sektarisch
In Egypte gedroegen religieuze groepen zich in de late Oudheid een stuk alledaagser dan vaak gedacht. Met name voor de ‛sekte’ van de manicheeërs draaide het leven om veel meer dan hun religie. Het manicheïsme ontstond in de derde eeuw na Christus en was in de late Oudheid dus een nieuwe religie. In...
