Onder druk van zijn partij stapt Joe Biden uit de Amerikaanse verkiezingsrace. Na een rampzalig debat zwol de discussie over zijn ouderdomskwalen aan. De leeftijd van Nederlandse leiders was zelden een probleem, zegt historicus Henk te Velde. Wel bleven sommige premiers te lang op hun post.
Wanneer is een leider te oud?
‘Tot een jaar of 75 kunnen de meeste politici goed mee, maar daarna wordt het lastiger. Er valt iets te zeggen voor politici met levenservaring en een zeker overwicht op basis van leeftijd, maar bij Biden zie je dat zijn ouderdom hem parten speelt. Ronald Reagan is een ander voorbeeld: in zijn tweede termijn begon hij licht te dementeren.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
In Nederland is de leeftijd van leiders zelden een probleem geweest. Onze politieke traditie is anders dan de Amerikaanse: zelfs onze koningen gaan met pensioen. De meeste Nederlandse premiers waren dan ook niet zo oud; Dick Schoof is met zijn 67 jaar een uitzondering. Toen Joop den Uyl in 1973 aantrad was hij in de vijftig. Men noemde hem toen “ome Joop” alsof hij al aardig op leeftijd was. Blijkbaar vinden Nederlanders dat een politicus op een gegeven moment over tijd is.’
Voor welke premiers gold dat?
‘Dat begon al bij Johan Rudolf Thorbecke. Zijn derde regering was minder daadkrachtig dan zijn voorgaande kabinetten, en jongere politici noemden hem ouderwets. Vaak is dat een teken dat je tijd is gekomen, maar Thorbecke kon dat moeilijk accepteren. Hij weigerde terug te treden en stierf uiteindelijk in het harnas.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Ook van Jan Peter Balkenende vonden veel mensen in 2010 dat het hoog tijd was om te vertrekken. En bij Ruud Lubbers ging het volledig mis. Toen zijn derde kabinet op zijn einde liep maakte hij een overspannen indruk en verloor hij zijn grip op de politiek. Lubbers was echt op.’
Is het goed als een leider een opvolger aanwijst?
‘In een democratie is het eigenlijk vreemd om een opvolger aan te wijzen, maar soms is dat de enige manier om de overgang goed te laten verlopen. Uit Lubbers’ casus blijkt hoe moeilijk het is om je afscheid te regisseren. Hij noemde Eelco Brinkman zijn gedroomde opvolger, maar trok daarna zijn handen van hem af en liet zelfs weten op iemand anders te gaan stemmen.’
Werden premiers door hun partij wel eens onder druk gezet om te stoppen?
‘Interne revoluties kwamen in Nederland weinig voor. Partijen profiteerden vaak van het imago van hun lijsttrekker – Willem Drees was bijvoorbeeld een krachtig PvdA-symbool − maar partijen werden daardoor wel steeds afhankelijker van personen, die ze nauwelijks meer onder druk konden zetten. Een Nederlandse premier mag tegenwoordig in de praktijk zelf beslissen wanneer hij weggaat. Dat is een weeffout in het Nederlandse systeem, waardoor politici te lang blijven zitten.’
Moeten we het aantal termijnen voor een premier beperken?
‘Tegenstanders noemen dat een inperking van de stem van de kiezer. Maar een politicus raakt op een gegeven moment over zijn top heen. Hij kan dan op routine doorregeren, terwijl er eigenlijk een frisse blik nodig is. Mark Rutte is daar een voorbeeld van: hij moest de problemen gaan oplossen die hij zelf had veroorzaakt. Dat werkt niet, dus een regeringstermijn van maximaal acht jaar lijkt me heel goed.’
Openingsafbeelding: Joe Biden tijdens een toespraak. Bron: Wikimedia Commons/Gage Skidmore.
