Joe Biden en Donald Trump waren niet de eerste bejaarden of fysiek getroebleerde politici die opgaan voor (her)verkiezing. Zo maakten journalisten zich in 1944 zorgen dat Franklin Roosevelts geheugen hem in de steek liet en was Ronald Reagans mentale gezondheid het gesprek van de dag nadat hij volledig de weg kwijtraakte tijdens een debat.
Dat gezondheid een rol speelt in het Witte Huis, werd pijnlijk duidelijk in 1919 toen president Wilson een beroerte kreeg. Hij was halfzijdig verlamd en het presidentschap werd feitelijk overgenomen door zijn echtgenote Edith. Het Congres werd om de tuin geleid en er was nog geen 25ste amendement van de grondwet, die de mogelijkheid opent om een president die niet meer in staat is het ambt uit te oefenen en dat niet zelf onderkent, af te zetten. Het amendement werd in 1967 aangenomen, als deel van een pakket dat ook voorzag in de benoeming van een vicepresident als die functie vacant zou zijn. In de twintigste eeuw was dat al meerdere malen gebeurd: in 1901, 1923, 1945 en 1963.
Meer historische context bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Doodzieke president
Maar president Wilson was in 1920 niet in meer in de markt voor verkiezingen. Dat ligt anders voor president Franklin Roosevelt, die zich in 1944 voor de vierde keer kandidaat stelde. Iedereen die hem had gezien – dat was een beperkt aantal mensen, want televisie was er niet in die tijd – wist dat zijn gezondheid niet optimaal was. FDR was zestig jaar oud, maar journalisten noteerden op persconferenties dat zijn geheugen hem in de steek liet, dat zijn handen trilden en dat zijn kaak afhing. Hij was ook duidelijk vermagerd. Tijdens de campagne liet hij zich nauwelijks zien. Een deel ervan zat hij op een schip in de Pacific, op weg naar Hawaii en de Aleutian Islands. Op 12 augustus 1944 hield hij in Bremerton, vlakbij Seattle, een toespraak op een scheepswerf voor zo’n achtduizend arbeiders, waarbij hij leek te wankelen – mogelijk had hij een hartaanval. Er is een beroemde foto van zijn dochter die bezorgd om de hoek van een kanon kijkt of Roosevelt zijn speech wel af kan maken. In oktober maakte de president echter indruk door in een open auto tijdens een regenstorm de kiezers op te zoeken. Diezelfde avond hield hij ook een bezielde toespraak over buitenlandse politiek.
De Republikeinen noemden Roosevelt de ‘vermoeide oude man in het Witte Huis’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Roosevelts problemen waren bekend, en toch werd zijn gezondheid geen onderwerp in de verkiezingsstrijd. Zijn tegenstander, Thomas Dewey, moest voorzichtig zijn. Hij durfde niet zomaar te verwijzen naar Roosevelts fysieke problemen, maar de Republikeinen deden het indirect door te spreken over de ‘vermoeide oude man in het Witte Huis’ of ‘het vermoeide kabinet’. Ondertussen putte Dewey’s campagne zich uit in lofuitingen over de jeugdigheid en vitaliteit van hun eigen kandidaat. Waarschijnlijk deed de Dewey-campagne daar verstandig aan: FDR was de onbetwiste oorlogsleider en kiezers zouden een frontale aanval niet gewaardeerd hebben. FDR valt te verwijten dat hij de kiezers voor het lapje hield. Hij en zijn omgeving wisten dat hij een nieuwe termijn niet zou overleven. Roosevelt overleed in april 1945, drie maanden na zijn inauguratie.
Eisenhower, Kennedy en Reagan
President Dwight Eisenhower, die in de zestig was bij zijn aantreden, kreeg in april 1955 een hartaanval waarvan hij in de loop van dat jaar herstelde. Zijn cardioloog verklaarde hem weer gezond. In het verkiezingsjaar 1956 onderging hij een operatie wegens obstructie van de kleine darm. Dat was nadat hij in februari 1956 ietwat onverwacht had aangekondigd op te gaan voor herverkiezing, terwijl hij aanvankelijk van plan was geweest het bij één termijn te laten. In de campagne tegen Adlai Stevenson, een herhaling van de strijd in 1952, werd Eisenhowers gezondheid nooit aangekaart. Het speelde geen rol: de kiezers waardeerden zijn eerlijkheid, zijn betrouwbaarheid en de relatieve rust.
Tijdens zijn tweede termijn zou Eisenhower nog een milde beroerte krijgen. Als er al klachten waren over Eisenhower, dan was het dat hij te veel tijd op de golfbaan doorbracht – hoewel dat vergeleken met presidenten als Obama en Trump wel meeviel. Pas lang na zijn presidentschap werd Eisenhower geprezen voor zijn hidden-hand manier van besturen. Anders gezegd: de golfbaan was misleidend. Eisenhower had de zaak goed onder controle. Natuurlijk werd er, net als nu, naar de vicepresident gekeken. Een aantal keren vervulde vicepresident Richard Nixon de rol van invaller uitstekend, al kreeg hij er weinig waardering voor – zelfs niet van zijn baas.
In 1960 was John F. Kennedy een kandidaat met nogal serieuze gezondheidsproblemen. Hij had de ziekte van Addison, allerlei darmproblemen en chronische rugpijn waarvoor hij een korset droeg. De medicijnen die hij nodig had konden zijn beoordelingsvermogen verslechteren, zoals een latere biograaf onomwonden vaststelde. Maar het was geen onderwerp in de campagne omdat de pers het óf niet wist, óf als privé behandelde.
Als campagne-onderwerp kwam de gezondheid van een bejaarde president weer aan de orde toen Ronald Reagan in oktober 1984 tijdens een debat met Walter Mondale totaal de weg kwijtraakte tijdens zijn slotbetoog. Ineens zag en klonk Reagan als de man op leeftijd die hij was. De week erna was de mentale gezondheid van de toen oudste president ooit het gesprek van de dag. Zijn tegenstander Walter Mondale hintte ernaar zonder al te veel restricties. In het tweede debat herstelde Reagan de schade door op een vraag over zijn leeftijd een ingestudeerde oneliner te produceren: ‘Ik zal geen punt maken van de jeugd van mijn tegenstander.’ Zelfs Mondale moest lachen. De kiezers lieten er zich niet door afschrikken. Achteraf is duidelijk dat Reagan al tijdens zijn presidentschap de eerste tekenen van Alzheimer en dementie vertoonde, waarschijnlijk een van de redenen dat hij tijdens het Iran-Contra schandaal in 1987 de controle op zijn Witte Huisstaf had verloren. Echtgenote Nancy Reagan moest de president herhaaldelijk influisteren wat te zeggen.
Oorlogsverwondingen
In 1996 was de 73-jarige Robert Dole de Republikeinse kandidaat. Door een verwonding uit de Tweede Wereldoorlog kon Dole zijn rechterschouder en rechterarm nauwelijks bewegen. Hij loste het op door altijd een pen in zijn hand te houden, zodat niemand het in zijn hoofd haalde die hand te schudden. Het leek tijdens zijn carrière als senator geen probleem, maar gecombineerd met zijn ouderdom kwam het tijdens de campagne van 1996 wel aan de orde, zeker met de jonge Bill Clinton als zijn tegenstander. Toen Dole ongelukkig genoeg van een podium afkukelde, werd dat ruim belicht. Clinton gebruikte Doles leeftijd en problemen niet in de campagne, maar dat hoefde niet. Als ze naast elkaar stonden was duidelijk hoe oud Dole was.
Ook John McCain was enigszins gehandicapt door oorlogsverwondingen die hij had opgelopen tijdens de oorlog in Vietnam. In 2000 en 2008 was hij de kandidaat voor de Republikeinen (in 2000 werd hij afgetroefd door George W. Bush). McCain had moeite zijn armen op te heffen. Dat werd wel degelijk aangekaart in 2008, maar zijn huidkanker was belangrijker. Hij nam de voorzorg een medisch rapport te publiceren dat ook stelde dat hij geen psychologische na-effecten had van zijn vijf jaar gevangenschap in Noord-Vietnam. Het deed er weinig toe: kiezers zagen een oude man staan naast de jonge Barack Obama. Maar leeftijd gaf bij die verkiezingen niet de doorslag.
McCain publiceerde een medisch rapport dat stelde dat hij geen psychologische last had van zijn gevangenschap in Noord-Vietnam
In de campagne van 2016 wemelde het in het conservatieve internetlandschap van de geruchten over de gezondheid van Hillary Clinton. Ze was als minister gevallen en had daarbij een arm gebroken. In 2015 had ze een longontsteking gehad en haar gehoest tijdens campagnebijeenkomsten werd breed uitgelicht. Toen ze zich tijdens de 9/11-herdenking in 2016 niet lekker voelde en de bijeenkomst verliet, ondersteund door haar lijfwachten, trok Fox News alles uit de kast. Clinton verbleef een paar uur in het appartement van haar dochter en liet zich daarna zwaaiend zien. Vanzelfsprekend kon haar tegenstander Donald Trump de verleiding niet weerstaan om zichzelf te vergelijken met Clinton en zichzelf de gezondste man van New York te noemen. Hij liet zijn arts een medisch rapport schrijven dat overduidelijk gedicteerd was. Of het voor de kiezers wat uitmaakte, is onduidelijk.
