Uit Kiev en Moskou klinken voorzichtige geluiden over onderhandelingen. De afgelopen eeuwen eindigden de meeste conflicten aan de onderhandelingstafel, maar door de groeiende complexiteit van oorlogen wordt dat steeds zeldzamer, vertelt diplomaat en schrijver Benjamin Duerr.
Rusland intensiveert zijn aanvallen op Oekraïne, maar volgens experts is dat juist een teken dat onderhandelingen dichterbij komen. Het is een tegenstrijdig patroon dat je in het verleden vaker zag, zegt Duerr. ‘Kijk maar naar de Eerste Wereldoorlog: de laatste dagen en uren voor de wapenstilstand in november 1918 waren veel dodelijker dan gemiddeld. Generaals probeerden de frontlinie nog iets op te schuiven, zodat de grenzen op een gunstig moment werden bevroren.’
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Eindigt iedere oorlog uiteindelijk aan de onderhandelingstafel?
‘De meeste oorlogen wel, maar het hangt sterk af van de periode waar je naar kijkt. Tussen de vijftiende en twintigste eeuw nam het aantal conflicten dat eindigde dankzij onderhandelingen snel toe. In de vijftiende eeuw was dat naar schatting ongeveer dertig procent, in de twintigste eeuw bijna tachtig. De afgelopen eeuw is dat weer afgenomen: nu eindigt nog maar de helft van de oorlogen met onderhandelingen en een vredesakkoord.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Waar komen die verschillen vandaan?
‘Vanaf de zeventiende eeuw nam het aantal landen toe en werden oorlogen steeds vaker een duidelijk conflict tussen twee of meerdere staten, met duidelijke actoren. Als je met de vijand onderhandelde, kon die daarna zijn leger terugtrekken en was de strijd voorbij. Maar vanaf de late twintigste eeuw werden oorlogen complexer. Nu nemen er vaak tientallen gewapende groeperingen deel aan een conflict. Dat maakt het veel moeilijker om alle partijen aan de onderhandelingstafel te krijgen en een oplossing te vinden.’
Soms moest een verliezende partij toch gewoon tekenen bij het kruisje?
‘Het Verdrag van Versailles is zo’n voorbeeld. Bij het beëindigen van de Eerste Wereldoorlog was er geen sprake van echte onderhandelingen, want de Duitsers konden nauwelijks invloed uitoefenen op de tekst of voorwaarden van het verdrag. Maar officieel was het wel een vredesakkoord.’
‘Globaal gezien kan een oorlog drie uitkomsten hebben: het eindigt met een duidelijke winnaar en verliezer, met een patstelling waaruit een compromis kan ontstaan of met een transformatie van de oorlog. Een intensief conflict kan bijvoorbeeld met een lagere intensiteit worden voortgezet.’
Wanneer beginnen politieke leiders aan onderhandelingen te denken?
‘Landen proberen hun eigen militaire capaciteit en die van de vijand in te schatten, maar ook de bereidheid van de andere partij om zich aan afspraken te houden. De gemaakte kosten van een oorlog spelen ook mee. Paradoxaal genoeg kan een oorlog zichzelf in stand houden: hoe langer een conflict duurt en hoe meer offers er zijn gebracht, hoe moeilijker het wordt om de onderhandelingen op starten. In de Eerste Wereldoorlog waren de verliezen zó groot dat er werd doorgevochten totdat er geen alternatief meer was voor onderhandelingen.’
In 1918 vochten de landen door tot er geen alternatief meer was voor onderhandelingen
‘Een laatste reden om wel of niet te onderhandelen zijn de politieke gevolgen voor een leider. Filosoof Hannah Arendt schreef ooit dat geen enkele democratische regering een oorlogsnederlaag kan overleven. Als een politiek leider denkt dat hij bij onderhandelingen als verliezer uit de bus komt, zal hij daar minder toe geneigd zijn.’
Zijn daar voorbeelden van?
‘Denk aan de Falklandoorlog, waarbij zowel de Britse premier Margaret Thatcher als de Argentijnse regering geen gezichtsverlies wilde lijden. Het conflict in Syrië is een recenter voorbeeld: die oorlog had wellicht kunnen eindigen als president Bashar al-Assad voor zichzelf een alternatief had gezien. Maar vaak is het voortzetten van een oorlog de enige manier om aan de macht te blijven.’
Wat hebben onderhandelingen nodig om voor blijvende vrede te zorgen?
‘Voor een succesvol vredesakkoord is het cruciaal dat de onderliggende oorzaken van een conflict worden aangepakt. Een succesvol voorbeeld is het akkoord tussen de Colombiaanse regering en de FARC uit 2016. Een van de oorzaken voor de burgeroorlog was de grote ongelijkheid en onevenredige toegang tot land, dus werd bij de onderhandelingen afgesproken dat land anders verdeeld zou worden. Dat zorgde voor een relatief effectieve vrede.’
Ziet u ook diplomatieke kansen in Oekraïne?
‘Deze oorlog heeft aan beide kanten een angst voor de ander veroorzaakt. Diplomaten moeten een oplossing vinden voor de Oekraïense vrees voor een nieuwe Russische inval, en voor de Russische zorgen over een uitbreiding van de NAVO. Een veiligheidsarchitectuur die beide angsten wegneemt of minimaliseert, kan volgens mij voor een stabiel pact zorgen.’
Openingsbeeld: De ondertekening van de Vrede van Gent in 1814. Schilderij door Amédée Forestier.
