Alle artikelen
Dominee Otto Heldring schreef in 1839 het reisboek De Veluwe, eene wandeling. Het was een verslag van een ontdekkingstocht door een totaal onontgonnen gebied, waar de dominee zonder gids waarschijnlijk nooit meer uit gekomen was. Na afloop van de wandeling Arnhem-Hoenderloo had hij ontstoken ogen van het stuifzand. Niet zonder trots schreef hij: ‘Men behoeft waarlijk niet naar Afrika te reizen om zich een denkbeeld van zandwoestijnen te vormen.’
Heldring was zijn tijd vooruit: hij was een van de weinigen die er wandelend op uittrok. Slechts een enkele romanticus, of een stel jonge honden als Van Lennep en Hogendorp (die drie maanden door Nederland wandelden) waagde zich daar in de eerste helft van de negentiende eeuw aan. Zelfs aan het begin van de twintigste eeuw schreef bioloog Eduard Heimans nog: ‘De Veluwe! Wat de witte plek is op de kaart van Afrika, is het hart van de Veluwe voor de meeste Nederlanders. Terra incognita, een onbekende streek.’
Geen wonder ook. ‘Even’ helemaal weg was tot aan de negentiende eeuw ondenkbaar. Het vervoer had er de snelheid niet voor, en de gewone man het geld en de tijd niet. De rijken trokken wel massaal weg uit de stad, maar deden dat voor langere tijd en vooral uit gezondheidsoverwegingen. Wie geld had, kocht een buitenverblijf, zomerpaleis of lusthof; wie dat niet had, bracht noodgedwongen de zomer door in de stinkende, ongezonde en hete stad, of in zijn dorp op het platteland.
Een van de gelegenheden waarvoor de Nederlanders er wel massaal op uittrokken was de wereldtentoonstelling in Amsterdam, in 1883. Werkgevers stuurden hun werknemers erheen; talloze boeren, burgers en buitenlui gingen zelf op pad. Het totale bezoekersaantal werd geschat op 1,5 miljoen. Er was op de tentoonstelling ook ongelooflijk veel te zien en te doen. Alle landen waarmee Nederland handelde waren vertegenwoordigd, van ‘Engelsch Indië’ tot China.
Het was onmogelijk op één dag alle geneugten, waaronder negenentwintig ‘Surinaamsche inboorlingen van verschillende rassen, als Boschnegers, Indianen, Plantagenegers, Karboezers, Mulatten, en Mestiezen’, tot zich te nemen. De wereldtentoonstelling noopte dus tot overnachten. Het ‘passantenhuis’, gebouwd voor militairen en met voor die doelgroep passende voorzieningen als strozakken en goedkoop eten, zat elke nacht stampvol.
1883 was ook het jaar waarin de Velocipedistenbond (later de ANWB) werd opgericht. De bond gaf een reisgids uit, en een tijdschrift, de Kampioen. Er bleek grote behoefte aan te zijn: in 1900 reden in Nederland al zo’n 200.000 fietsen rond, en waren er 600 bondshotels. Door de komst van de goedkope T-Ford groeide ook het aantal auto’s: van zo’n 6000 in 1909 naar 30.936 in 1924.
Maar het volk ging uiteraard niet met de automobiel op stap. Het ontdekte de geneugten van de ontspannende wandeling, vooral toen snipper- en vakantiedagen gemeengoed werden. Voor de Eerste Wereldoorlog hadden alleen enkele bevoordeelden een paar dagen per jaar vrij. Maar dat veranderde snel. De Diamantbewerkersbond bewerkstelligde in 1910 een sociale revolutie: de diamantarbeiders kregen recht op een week doorbetaalde vakantie. Meer bonden volgden, en in 1919 werd de vrije zaterdagmiddag ingevoerd (de vrije zaterdag volgde pas in 1961!).
Een vrije zaterdagmiddag en zondag boden perspectieven, zeker voor wie een paar centen extra in de portemonnee had – rond 1920 stegen de lonen sterker dan de prijzen. Eropuit dus! Wandelen, fietsen en kamperen, de trein in, met de stoomtram of de stoomboot mee. De faciliteiten waren er: het spoorwegennet was uitgebreid tot een heus netwerk.
Dat de belangstelling voor een weekendje weg tussen de twee wereldoorlogen toenam, blijkt ook wel uit het aanbod van de NRV, de Nederlandsche Reisvereeniging. De NRV was de eerste die in de jaren dertig kant-en-klare weekends aanbood. Een ‘week-end’ Soestduinen met overnachting kostte f 3,90, een weekendje Putten f 4,50. ‘Billijke tarieven,’ aldus de vereeniging. Het vervoer geschiedde per ATO-reiswagen, ‘moderne auto-reiswagens voor tochten in binnen- en buitenland’, en werd georganiseerd in dienst van ‘allen die op hun wijze den blik van den ontelbare schakeringen van de schepping wenschen te verruimen’.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Lifestyle & trends
De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen. Dominee Otto Heldring schreef in 1839 het reisboek De Veluwe, eene wandeling. Het was een verslag van een ontdekkingstocht door een totaal onontgonnen gebied,...
De kleine geschiedenis quiz
Hoe staat het met uw historische kennis? Ieder jaar organiseert dit blad samen met de Volkskrant en televisieprogramma Andere Tijden de Grote Geschiedenis Quiz. Bereidt u zich voor op deze quiz en oefen mee. De eerste keer dat hij zijn naam zwart op wit gedrukt zag, was toen hij, ontsnapt naar Frankrijk, in Marseille in...
Stad en Land
Een fototentoonstelling over de wederopbouwwijk, het vastleggen van de verhalen over een verdwenen industrietak, een boek over beroemde plaatsgenoten. In heel Nederland houden historische verenigingen zich bezig met de plaatselijke historie. Hun initiatieven komen hier aan bod. Terwijl jongeren in het revolutiejaar 1968 luidkeels demonstreerden voor radicale democratisering en de vrije liefde, vond in het...
Europees besef
Dat het met de politieke eenwording van Europa op afzienbare termijn niets zal worden is tegenwoordig een algemeen geaccepteerde opvatting. De oorzaken van dit sombere, wellicht voor sommigen juist opgewekt stemmende toekomstperspectief zijn de afwezigheid van een gemeenschappelijke taal, maar vooral de afwezigheid van een gemeenschappelijke identiteit en een Europees besef. Het is echter de...
Stille getuigen
De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de touwtjes van tuinarchitect Mien Ruys (1904-1999) in het Historisch Centrum Overijssel te Zwolle. Tuinarchitect Mien Ruys schilderde met bloemen. Zorgvuldig vulde ze borders met planten met uiteenlopende kleuren en hoogtes, die op...
Beeldgeheim
Een oude foto. Wat is het verhaal erachter? Jop de Vries, dokter Couwenberg in Onderweg naar Morgen, en Sjoukje Hooymaayer, dokter Van der Ploeg in Zeg ‘ns AAA, wagen een poging. ‘Is het de terugkeer van de gegijzelde buitenlanders die in 2003 uit de Sahara zijn losgekocht?’ begint Hooymaayer voortvarend. Maar ze moet bekennen: ‘De...
De vijftien klassieke werken over de Nederlandse geschiedenis
Wat zijn de klassieke werken over de Nederlandse geschiedenis? Welke boeken zijn van blijvende waarde? Deze vragen legde Historisch Nieuwsblad voor aan de leden van het eerbiedwaardige Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (KNHG). We kregen precies honderd reacties binnen. De inzenders noemden bijna driehonderd titels, maar waren verrassend eensgezind in hun eindoordeel. 15 Maerlants wereld door...
Het Hoge Woord
Aan de middeleeuwse geschiedenis valt geen pleidooi voor een verenigd Europa te ontfutselen, concludeert mediëvist Peter Hoppenbrouwers. En in de huidige ontwikkelingen binnen de Europese Gemeenschap ziet hij slechts meer redenen voor euroscepsis. Moet Europa één worden? De meeste grote koningen uit de Middeleeuwen zouden die vraag hebben beantwoord met een volmondig ‘ja’. Europa, dat...
Oorlog bracht Surinamers welvaart en interneringskampen
De Tweede Wereldoorlog bracht Suriname een onverwachte economische opleving. Tegelijkertijd draaide de Nederlandse gouverneur de bevolking de duimschroeven aan. ‘Ongewenste elementen’ werden, net als Duitsers en vermoedelijke NSB’ers, opgesloten in kampen. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was de Surinaamse hoofdstad Paramaribo een saai en dromerig stadje. Behalve flaneren was er weinig te doen;...
Henry Morton Stanley maakte de koloniale droom van de Belgische koning waar
Henry Morton Stanley was de journalist die David Livingstone ontdekte in de binnenlanden van Afrika, maar ook degene die de koloniale ambities van de Belgische koning Leopold II hielp realiseren. ‘Dr. Livingstone, I presume?‘ Met deze historische woorden maakte de Amerikaanse ontdekkingsreiziger en journalist Henry Morton Stanley zich op 10 november 1871 onsterfelijk. Stanley deed...
Maximumsnelheid op de snelweg werd pas in 1974 ingevoerd
Op 6 februari 1974 werd er op de Nederlandse autosnelwegen een maximumsnelheid ingevoerd. Volgens de regering om het hoge aantal verkeersdoden terug te dringen. Maar oliebesparing speelde een minstens even grote rol, zegt Kees Vogel, voormalig commandant van de Algemene Verkeersdienst. ‘Geloof me, het is allemaal politiek.’ ‘Snelheidsbeperking was een politiek zwaarbeladen onderwerp,’ zegt de...
Mecenas Joseph Drucker
Tijdens de renovatie van het Rijksmuseum zijn de meesterwerken te bezichtigen in de Philipsvleugel. Wie weet nog dat deze ooit de Drucker-uitbouw heette en een belangrijke collectie negentiende-eeuwse schilderijen huisvestte, bijeengebracht door de broer van feministe Wilhelmina Drucker? Het Rijksmuseum verbouwt en renoveert; De Nachtwacht en andere topstukken hangen zolang te pronk in de Philipsvleugel....
