‘De vorige keer hadden we ‘m zo, hè Co?’ Dirk Treur (70), voormalig akkerbouwer, drijft zijn spade de zandgrond in. Co Wies (62) assisteert hem met de prikstok. ‘Hier moet ie toch ergens zitten!’ Lijdend voorwerp van de spitpartij is een metershoge groene puist die hier, aan de IJweg bij Hoofddorp, de kop opsteekt.
De voorbijsnellende fietsers weten het waarschijnlijk niet, maar deze ‘puist’ laat zich vergelijken met de piramiden van Gizeh en de Chinese Muur. Onder het gras gaat namelijk een batterij schuil die ooit deel uitmaakte van de Stelling van Amsterdam. Dit van oorsprong negentiende-eeuwse verdedigingsstelsel werd in 1996 toegevoegd aan UNESCO’s Lijst van het Werelderfgoed, waarop ook bovengenoemde wereldattracties staan.
De Stelling was gebaseerd op het onder water laten lopen (inunderen) van stukken land, ter verdediging van de stad Amsterdam. Daar zouden de Nederlandse soldaten zich in geval van oorlog in laatste instantie kunnen terugtrekken. De commandant zou vanuit het Amstelhotel de troepen aanvoeren.
De Stelling bestond niet alleen uit een 135 kilometer lange dijk (de Geniedijk), met forten op regelmatige afstand, maar ook uit een ingenieus sluizensysteem dat de dijk met 40 centimeter diep water moest omringen – precies 40 centimeter, zodat er buiten de linie niet gemarcheerd, maar ook niet gevaren kon worden. Daarnaast werden kanalen, kaden en uitvalswegen aangelegd, en magazijnen, kazernes en kruitfabrieken gebouwd. Zelfs bakkerijen en een graanpakhuis maakten deel uit van het plan – de soldaten en de bevolking moesten een negen maanden durende belegering kunnen doorstaan.
De verdedigingslinie doorsnijdt de gemeente Haarlemmermeer ter hoogte van Hoofddorp. Maar de leden van de lokale historische vereniging Meer-Historie menen dat het gemeentebestuur zich weinig aan het stukje Werelderfgoed gelegen laat liggen. Co Wies klaagt over het toenemende verval van het monument. We passeren inderdaad bakstenen bruggen met flinke scheuren, batterijen met roestend staal- en ijzerwerk en rottende houten sluizen. Van de dijk zelf zijn grote stukken weggesnoept voor de aanleg van rijwielpaden, autowegen, een spoorlijn en bedrijfsgebouwen.
‘De gemeente zegt dat er geen geld is voor onderhoud,’ vertelt Wies. ‘Maar wat er nu van de Stelling verdwijnt, is voor altijd verdwenen.’ Meer-Historie zet zich in om de historische bewustwording in de Haarlemmermeer te vergroten. Niet alleen door discussieavonden te organiseren, maar ook door de verhalen op te tekenen van bewoners die het monument in betere tijden hebben gekend. Bijvoorbeeld Dirk Treur, die sinds zijn geboorte heeft gewoond op boerderij Meerzorg, recht tegenover de batterij aan de IJweg.
Treur verhaalt hoe hij als kind met zijn twee zusjes in ‘het fort’ speelde waar zijn vader in ’14-’18 nog gelegerd was. ‘Je kon je in die gangen prachtig verstoppen.’ Op papier heeft hij de indeling getekend zoals hij die zich kan herinneren: tien nauwe ‘cellen’ en een opslagruimte, mogelijk voor munitie.
Hij plant zijn schop in de heuvel, en al snel stuit hij op een stuk gewapend beton met een rond gat erin. ‘Aan het eind van de oorlog hadden de Duitsers grote behoefte aan ijzer,’ vertelt Treur. ‘Daarom boorden ze gaten in het beton om het met dynamiet op te blazen en zo het ijzer te kunnen verwijderen.’
Hij kan zich nog herinneren dat zijn familie gewaarschuwd werd om binnen te blijven. ‘Ik zie die soldaten nog steeds achter een boom staan, terwijl ze hun gezichten verborgen achter hun schoppen.’ Maar binnen was het ook niet veilig. ‘De stukken steen vlogen bij ons door de ruiten.’ De volgende dag had het Duitse leger de schade netjes hersteld, dat wel.
De veronderstelde opmars van het geallieerde leger op Dolle Dinsdag in 1944 deed de Duitsers hun sloopwerk halsoverkop staken, zodat de helft van de batterij gespaard bleef. Die restanten liggen nu goed verborgen onder het gras. Wies: ‘Ze zouden toch op z’n minst een informatiebordje kunnen plaatsen?’
Stichting Meer-Historie, Vliegersplein 29, 2141 VC Vijfhuizen. Internet: www.meerhistorie.nl De periodiek Meer-Historie verschijnt viermaal per jaar, euro 4,00.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
