In de eerste drie decennia na de oorlog had de politieke elite een groot vertrouwen in de overheid. Die was verantwoordelijk voor het oplossen van maatschappelijke problemen. Een actief overheidsbeleid was mogelijk doordat de Nederlandse economie in deze periode groeide als nooit tevoren. Zo kreeg Nederland een omvangrijk systeem van sociale voorzieningen en een oerwoud van subsidieregelingen. Deze intensieve overheidsinterventie ging uit van blijvende groei en vrijwel volledige werkgelegenheid.
Vandaar dat dit systeem in de loop van de jaren zeventig in moeilijkheden raakte, toen het afgelopen was met de sterke groei en de werkloosheid toenam. De crisis van de verzorgingsstaat veroorzaakte ook in het buitenland een langdurig debat, waarin de voorstanders van overheidsinterventie al snel in het defensief raakten. De overheid werd in toenemende mate beschouwd als deel van het probleem en niet als de oplossing.
Die moest gezocht worden in het terugdringen van de staat, de privatisering van overheidsbedrijven en -taken en meer marktwerking. Ook in Nederland werd tussen 1975 en 1985 intensief gediscussieerd over een wijziging van de politieke prioriteiten, al werd Nederland minder geteisterd door neoliberale fundamentalisten dan de Verenigde Staten en Engeland.
De neoliberale receptuur werd in Nederland voorzichtig geïntroduceerd door het eerste kabinet-Lubbers en bleef in de volgende decennia dominant. Dat wil zeggen dat we nu al ruim twee decennia ervaring hebben met neoliberale oplossingen voor de problemen van de verzorgingsstaat. Gezien het optreden van de neoliberalen in het publieke debat zou je dat bepaald niet denken. Hoewel zij op velerlei beleidsterreinen hun zin hebben gekregen, gedragen zij zich als een gideonsbende die een min of meer hopeloos gevecht levert tegen het grootste mythische monster van de Nederlandse politiek, de ‘linkse Kerk’.
Misschien is er daarom relatief weinig aandacht voor het feit dat de zo bejubelde neoliberale oplossingen ten dele zeer negatieve gevolgen hebben gehad. Dat geldt vooral voor de privatisering van overheidsbedrijven en -taken. De gemiddelde burger heeft daar alleen maar nadeel van ondervonden: minder dienstverlening tegen hogere prijzen. Ook onttrekt een deel van de overheidsactiviteiten zich door zogenoemde `verzelfstandiging’ aan behoorlijke politieke controle.
We dienen ons te realiseren dat het neoliberalisme, net als het ongekende vertrouwen in de overheid na de oorlog, niets anders is dan een ideologie met gebreken. Het is tijd voor een nieuw politiek debat en een nieuwe beleidsideologie. De gebreken daarvan worden dan ongetwijfeld over een jaar of dertig duidelijk.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
