Home Lifestyle & trends

Lifestyle & trends

  • Gepubliceerd op: 14 april 2004
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marjolein van Rotterdam
  • 3 minuten leestijd

De hotspots van negentiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.



Het leven was ingewikkeld in de negentiende eeuw. Een ‘jongmensch’ dat je voor het eerst ontmoette, gaf je nooit een hand. Aan tafel liet je de oudste gast als eerste aan het woord. Waren er dames aanwezig, dan liet je ‘alle geleerde, alle godsdienstige, alle staatkundige, alle drooge gesprekken’ voor wat zij waren, en zorgde je ervoor het gezelschap te vermaken.

Gedurende de maaltijd maakte je van je brood geen kogeltjes, en je wierp die al helemaal niet naar een van de aanwezigen, ‘al ware het uwe broeder’. Wilde je de aandacht van een dame trekken, dan verdubbelde je je bewijzen van achting en gedienstigheden, maar waakte je voor overdrijving: je mocht geenszins een slaaf harer luim zijn.

De regels vereisten bovendien een groot inlevingsvermogen. Wat voor de een een voorschrift was, was voor de ander not done. Heette je Harriet Beecher Stowe of mevr. Bosboom-Toussaint, dan was het ‘van aanbelang’ een visitekaartje te tekenen. Maar heette je Antje Buis, dan ‘zou het niet alleen zonder waarde zijn, maar zelfs de eigenares bespottelijk maken’.

Visitekaartjes bracht je mee als je op visite ging, en stopte je bij afwezigheid van de kennis in de bus. De kaartjes speelden een voorname rol in het sociaal verkeer. Het gebruik ervan was aan strikte regels gebonden, zoals ongeveer alles: de negentiende eeuw was de eeuw van de etiquette. Grote talenten sierden een mens, schitterende verdiensten bezorgden hem eerbied, geleerdheid achting, maar alleen de wellevendheid maakte bemind.

Door je aan de regels en conventies te houden liet je bovendien merken dat je erbij hoorde. Soortgenoten gedroegen zich gelijk en hielden de deur voor niet-soortgenoten dicht. ‘Haar [de etiquette] voornaamste doel bestaat hierin, om zonder schokken, zonder botsingen te zorgen, dat ieder in de maatschappij op zijne plaats blijve.’

Fouten maken was dodelijk, en dus verschenen er etiquetteboeken. Voor alle standen, hoewel niet iedereen het nodig vond dat ook de armen gedragsregels kregen. De boeken hadden prachtige titels als Natalie, de vrouw comme-il-faut, of Grondregelen van beschaafdheid en waereld-kennisse, behelzende een stel van raadgeevingen, dienstig om het gedrag der lieden van fatsoen, van beiderlei sexen, in alle de gevallen des leevens te bestieren.

Er waren nogal wat gevallen des leevens. Thé’s en soirées dansants waren aan de orde van de dag. In de Franse tijd (1795-1815) organiseerde de elite voor elkaar dansavondjes, literaire middagen en soirees. Ook toen de Fransen allang naar huis waren, bleven de ‘ons kent ons’-middagen en -avonden populair. Lees Couperus’ Eline Vere er maar op na: ‘De avonden gleden voort als een onafgebroken reeks van diners en soirées.’

Eline en haar vrienden brengen elkaar verder voortdurend visites, al was het maar een ‘digestievisite’, een beleefdheidsvisite van zo’n vijftien minuten, die je bracht als dank voor een uitnodiging voor bijvoorbeeld een soiree. Het bezoekje diende tussen tien dagen en drie weken na ontvangst van de uitnodiging afgelegd te worden.

De soirees waren de hoogtepunten. Er was kunst en cultuur, maar vooral amusement. ‘Mevrouw, wij hinderen toch niet, als we muziek maken, of is het daar een vreselijk ernstig partijtje?’ vraagt Léonie aan Betsy (nog steeds in Eline Vere), naar de speeltafel wijzend. ‘O, volstrekt niet, amusez-vous toujours…!’ antwoordt Betsy.

Couperus laat Léonie wiebelen op het randje van de wellevendheid. Kritiek leveren op de gastheer, ook onderhuidse, was uit den boze. De gastheer had het tenslotte al moeilijk genoeg. Hij moest ‘een ieder volgens zijne rang plaatsen’, het geheel ‘zodanig inrigten, dat het gesprek gedurende den maaltijd algemeen zij’ en dus gasten met hetzelfde beroep nooit naast elkaar zetten; die zouden maar gaan smoezen.

De gastheer was verantwoordelijk voor de sfeer. Hij moest, gezeten aan het midden der tafel, voor alle behoeften zorgen. En dan maar hopen dat hij, wanneer het gezelschap weer uiteen zou gaan, ‘de verzekering moge bekomen, dat allen even zeer over hem als over de anderen als over zichzelf voldaan zijn’.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer