Alle artikelen
Het kabinet-Rutte heeft een boerkaverbod aangekondigd. Volgens de Raad van State valt het dragen van gelaatsbedekkende kleding echter onder de vrijheid van godsdienst. In Nederland zijn bepaalde religieuze uitingen op straat al eerder verboden geweest, vertelt Peter Jan Margry, onderzoeker aan het Meertens Instituut en schrijver van de dissertatie Teedere Quaesties. Religieuze Rituelen in conflict (2000).
‘In de Grondwet van 1848 stond een bepaling dat godsdienstoefeningen alleen waren toegestaan op besloten plekken. De belangrijkste schrijver van de Grondwet, de liberaal Johan Rudolph Thorbecke, was ertegen dat dit artikel werd opgenomen, omdat het indruiste tegen de vrijheid van godsdienst. Die was in 1798 in Nederland ingevoerd.
De bepaling was een concessie van Thorbecke aan de “protestantse natie”. Veel protestanten vreesden op straat te worden geconfronteerd met uitingen van de roomse kerk – vooral processies en bedevaarten –, die in hun ogen inbreuk maakten op hun identiteit. De angst voor katholieke overheersing ging heel ver. De antirevolutionaire voorman Guillaume Groen van Prinsterer heeft zelfs voorgesteld van Noord-Brabant en Limburg een soort katholieke thuislanden te maken.
In 1853 werd de wetgeving tegen katholieke uitingen op straat nog aangescherpt. In reactie op de hernieuwde aanstelling van bisschoppen in Nederland ging er een golf van antipaapse protesten door Nederland: de Aprilbeweging. Dat leidde ertoe dat in een nieuwe Wet op de Kerkgenootschappen overtreding van het processieverbod strafbaar werd gesteld. En dat in zijn algemeenheid het dragen van kerkelijke kleding op straat werd verboden – en tot verrassing van protestanten ook dus die van hun eigen dominees.
In de praktijk werd er veel gedoogd. De autoriteiten traden alleen op wanneer ze vanuit protestantse kring klachten ontvingen. In enkele tientallen gevallen heeft de marechaussee ingegrepen en processies verhinderd of doen stoppen. Meestal bonden de processiegangers in zodra de gezagshandhavers verschenen en werden er geen straffen uitgedeeld. Dan gooiden de gelovigen snel een doek over hun processievaandels en verborgen geestelijken hun kledij onder een lange jas.
De enige casus waarbij mensen in de gevangenis zijn gekomen vond plaats in 1878, toen katholieken een bedevaart hielden van Haaren in Duitsland naar Roermond. Er zijn toen flinke schermutselingen geweest.
De meeste katholieken en hun leidsmannen wilden de zaken niet op de spits drijven. De kerk moedigde grassroots- initiatieven om processies te houden zelfs af, om geen aanstoot te geven. Ook werden er een soort gedoogzones in het leven geroepen. Op kerkhoven of speciale processieparken, die door bomen waren omrand zodat ze niet zichtbaar waren vanaf de openbare weg, mochten katholieken hun gang gaan.
De laatste keer dat het processieverbod tot conflicten leidde was in 1957. De parochie in het overwegend protestantse Geertruidenberg besloot een processie te houden om een rechtszaak uit te lokken, waarbij het verbod ultiem zou worden getoetst aan het Europese Verdrag van Rome, waarin de vrijheid van meningsuiting was geregeld. Het proces kwam er inderdaad, maar de rechter stelde de parochie in het ongelijk.
In hetzelfde jaar 1957 sloot Nederland een vriendschapsverdrag met de Verenigde Staten, waarin stond dat men over en weer in elkaars landen openbare godsdienstoefeningen mocht houden. Dat leidde nog tot bezwaren van orthodoxe protestanten, die vreesden dat Amerikaanse katholieken in Nederland processies gingen organiseren. Dit waren echter achterhoedegevechten. Protestanten en katholieken ontmoetten elkaar steeds vaker in oecumenisch verband en steeds minder Nederlandse katholieken hechtten eraan processies te houden, terwijl protestanten er minder om maalden.
In de politiek gingen al langer stemmen op om het processieverbod uit de Grondwet te schrappen. Pas bij de grote grondwetsherziening van 1983 sneuvelde het artikel uiteindelijk, omdat de meeste partijen het processieverbod beschouwden als een ontoelaatbare inperking van de burgerlijke vrijheden.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
‘Thorbecke was tegen kledingverbod’
Het kabinet-Rutte heeft een boerkaverbod aangekondigd. Volgens de Raad van State valt het dragen van gelaatsbedekkende kleding echter onder de vrijheid van godsdienst. In Nederland zijn bepaalde religieuze uitingen op straat al eerder verboden geweest, vertelt Peter Jan Margry, onderzoeker aan het Meertens Instituut en schrijver van de dissertatie Teedere Quaesties. Religieuze Rituelen in...
Duitse wortels Windsors taboe
In de humoristische Britse televisieserie Blackadder III, die zich afspeelt in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, verklaart captain Darling dat hij zo Brits is als koningin Victoria. Waarop collega-kapitein Blackadder opmerkt: ‘Dus je vader was een Duitser, jijzelf bent half Duits, en je bent getrouwd met een Duitser?’ Deze...
Hoeksteen van de economie
Als mensen historische ontwikkelingen willen verklaren, wijzen ze vaak naar bepaalde individuen, of juist naar onpersoonlijke processen waar niemand enige invloed op kan uitoefenen. Zo wordt de financiële crisis, plus de daaruit voortvloeiende ellende, dikwijls geweten aan graaiende en onverantwoordelijke bankiers, of aan de vrijemarkteconomie an sich. Wie langer dan één tel nadenkt zal tot...
‘Lincoln hief Amerikaanse erfzonde op’
‘Lincoln was een scharnierpersoon op een scharniermoment in de Amerikaanse geschiedenis. Tijdens zijn presidentschap dreigde het land uiteen te vallen. Als er toen iemand anders op zijn plek had gezeten, was het waarschijnlijk heel anders afgelopen: het Zuiden had zich van het Noorden afgesplitst en de twee helften waren nooit meer bij elkaar gekomen.’ Amerika-kenner...
Lezersforum: ‘Regering kende het lot van de Joden’
De oud-ministers Gerrit Zalm en Els Borst zeggen in het onlangs verschenen boek Judging the Netherlands dat de Nederlandse regering in Londen tijdens de Tweede Wereldoorlog luider had moeten protesteren tegen de Jodenvervolging door de Duitse bezetter. Hiermee is 57 procent van de 147 forumdeelnemers het eens; 29 procent onderschrijft de stelling niet. ...
Penisjes in triomfstand
Etrusken, voorlopers, tijdgenoten en buren van de Romeinen, hebben op minstens drie terreinen een glanzende reputatie: als edelsmeden, als losbandige levensgenieters, en op het gebied van vrouwenemancipatie. Je zou verwachten dat Etrusken. Vrouwen van aanzien, mannen met macht, een dubbeltentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (RMO) en het Allard Piersonmuseum in Amsterdam, daarover...
De bloedsomloop van een mossel uit 1875
Het kabinet heeft in januari het Teylers Museum in Haarlem bij UNESCO voordragen voor de status van werelderfgoed. Als er geen gekke dingen gebeuren, heeft ons land er in 2013 – wanneer UNESCO over de nominatie besluit – weer een plekje bij op de wereldberoemde lijst. Een voordracht van de Nederlandse regering is nog nooit...
Film: Signalementen
BorgiaTom FontanaDutch Film Works, € 39,99Na de ontdekking van Amerika door Columbus schreef paus Alexander VI, die als Rodrigo Borgia aan het hoofd stond van de Borgia-familie, een bul waarin hij het nieuwe land verdeelde tussen Spanje en Portugal. Het geeft een aardige indruk van zijn spirituele gedrevenheid. In de Frans-Duitse televisieserie Borgia voert Rodrigo...
Films over de Eerste Wereldoorlog
Over de Tweede Wereldoorlog zijn duizenden films gemaakt, maar de Eerste Wereldoorlog is er bekaaid vanaf gekomen.
Higgeldy-piggeldy koloniseren
John Hanning Speke en Richard Burton bezaten de VOC-mentaliteit. Halverwege de negentiende eeuw begonnen de twee Britse avonturiers met een zoektocht naar het grootste wereldraadsel uit die tijd: de bron van de Nijl. Vergezeld door 132 sjouwers – onder wie een drummer en een vaandeldrager – volgden de twee ontdekkingsreizigers ’s werelds bekendste rivier. Na...
Signalementen
Een geschiedenis van de wereld in 100 voorwerpen Neil MacGregor 792 p. Spectrum, Є 49,99 Bestellen Prettig geschreven boek met een originele invalshoek. Neil MacGregor, directeur van het British Museum, betoogt dat geschiedschrijving zich al te dikwijls baseert op geschreven bronnen, terwijl voorwerpen stiefmoederlijk worden behandeld. En dat terwijl voorwerpen vaak de enige bron zijn...
Signalementen
Een geschiedenis van de wereld in 100 voorwerpen Neil MacGregor 792 p. Spectrum, Є 49,99 Bestellen Prettig geschreven boek met een originele invalshoek. Neil MacGregor, directeur van het British Museum, betoogt dat geschiedschrijving zich al te dikwijls baseert op geschreven bronnen, terwijl voorwerpen stiefmoederlijk worden behandeld. En dat terwijl voorwerpen vaak de enige bron zijn...
