Wie tijdens het Europees Kampioenschap voetbal een van de wedstrijden van het Nederlands elftal in de Oekraïense stad Charkov gaat bezoeken, zal het misschien leuk vinden om in het Oekraïens dwa piwa (‘twee biertjes’) te zeggen. Een ander Oekraïens woord is echter veel bekender – en veel minder vrolijk. Dat woord is holodomor. Het verwijst naar de hongersnood die Oekraïne trof in 1932-1933. Het is afgeleid van een Oekraïens werkwoord, dat te vertalen is als ‘dood veroorzaken door honger’.
Veel historici stellen dat Stalins regime de Holodomor bewust veroorzaakte om Oekraïense boeren die weigerden hun vee af te staan aan collectieve boerderijen een lesje te leren. Maar veel landen, waaronder Rusland en ook Nederland, erkennen de Holodomor niet als genocide. Er bestaan verschillende websites die proberen zo veel mogelijk mensen bewust te maken van deze zwarte bladzijde uit de Oekraïense geschiedenis.
Een veelzijdige site is holodomorct.org, in het leven geroepen door een Amerikaanse educatieve instelling. De pagina bevat onder andere pakkende ooggetuigenverslagen van de gruwelijke hongersnood. De bekende journalist en auteur Arthur Koestler verbleef in de eindfase van de Holodomor drie maanden in Charkov. Hij schreef: ‘Ik zag complete families in lompen wanhopig bedelen op het treinstation. Vrouwen hielden hun uitgehongerde kinderen omhoog, die er met hun spillebenen, uitgemergelde hoofden en gezwollen buiken uitzagen als misvormde reageerbuisembryo’s.’ Elders herinnert een vrouw zich hoe mensen in muizenholletjes naar verstopte graankorrels zochten.
Afgezien van enkele foto’s van uitgemergelde kinderen biedt de site weinig beeldmateriaal. Wel zijn er interessante links naar recent historisch onderzoek. Eén daarvan verwijst naar onlangs opgedoken correspondentie, waaruit blijkt dat Stalin in de zomer van 1931 besloot een beginnende hongersnood in Kazachstan en het Wolga-bekken een handje te helpen.
Hij verdubbelde de quota die de Oekraïners aan de staat moesten leveren en stuurde gewapende politiegroepen om alle resterende voedselvoorraden in beslag te nemen en hongerende steden en dorpen van de buitenwereld af te sluiten. Hoewel er nog altijd (veelal Russische) historici zijn die stellen dat de hongersnood vooral economische oorzaken had, lijkt het moeilijk te ontkennen dat de Holodomor in elk geval gedeeltelijk door het Kremlin is georganiseerd.
Ook het Canadese holodomorsurvivors.ca is zeer de moeite waard. Canada liep voorop bij de internationale erkenning van de Holodomor als genocide. Overlevenden van de hongersnood die naar Canada vluchtten, vertellen op deze site hun verhaal. Ook interessant is het kopje ‘Educational resources’, waaronder informatieve en rijk geïllustreerde documenten staan, voorzien van foto’s en landkaartjes voor geschiedenisleraren.
Wie echt geschokt wil raken, kan op de site de documentaire Harvest of Despair bekijken, waarin duidelijk wordt gemaakt dat de gebeurtenissen in 1932-1933 onmenselijk genoeg zijn om in één adem genoemd te worden met de Holocaust, de burgeroorlog in Rwanda en andere (erkende) genociden. De hongersnood kostte naar schatting aan 7 tot 10 miljoen mensen het leven. Het EK in Charkov is wellicht een moment om hier nog eens bij stil te staan.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
