Alle artikelen

‘Ik ben niet gerust op die bom. Emoties spelen internationaal een te grote rol om altijd maar rationele afwegingen van de nucleaire machten te kunnen verwachten. Tijdens de Koude Oorlog werkte de wederzijdse afschrikking ten dele omdat de twee dominante machtsblokken — het kapitalistische Westen en het communistische Oostblok — ondanks alles een zeker respect voor elkaars machtspositie toonden.

Die balans is verdwenen nu de belangrijkste spelers op het internationale toneel geobsedeerd lijken door een vermeend gebrek aan respect aan de zijde van de politiek tegenstrevers. Denkers als Peter Sloterdijk en Francis Fukuyama proberen een verklaring te vinden voor deze situatie. Ze wijzen erop dat we lang geen oog hebben gehad voor het belang van identiteit en eergevoel in de politiek. Dat is een erfenis van de Verlichting: het menselijk bestaan zou worden gekenmerkt door de strijd tussen lust en ratio.

Maar er is ook nog zoiets als wat de oude Grieken thymos noemden: het diepe verlangen naar respect en eerbetoon door de omgeving. Nu de grote verlichtingsideologieën van liberalisme en communisme de wereld niet langer onderling verdelen, is het oerstreven naar sociaal aanzien weer komen bovendrijven. Niemand wil een slappeling lijken, en deze angst lijkt alle andere overwegingen te overschaduwen. En dat is levensgevaarlijk wanneer het om kernmachten gaat.’
 
Martin Sommer is historicus en journalist van de Volkskrant.
 

‘Het grote gevaar van nu is niet zozeer het feit dat kernwapens nog altijd bestaan. Die zullen immers nooit helemaal verdwijnen. Wat mij ongerust maakt, is de algemene houding van onverschilligheid — of zelfs defaitisme — bij het grote publiek ten aanzien van de uitbreiding van zowel het aantal atoommachten als het aantal geavanceerde wapensystemen.

“Totdat de bom valt” was de slogan van de jaren tachtig. Voor- en tegenstanders van kernbewapening vochten elkaar toen letterlijk en figuurlijk de tent uit, bij een overheersend sentiment van naderende ondergang en nihilisme. Toch hebben al die debatten wel iets opgeleverd. Dankzij de gecombineerde inspanningen van staatsleiders en vredesbewegingen is het aantal kernkoppen gedaald van 70.000 in 1986 naar zo’n 14.000 nu.

Het gaat bij wapensystemen van zo’n ingrijpende aard natuurlijk altijd om de inbedding en de controle erop. Al in 1958 schreven ruim 9000 wetenschappers in een resolutie aan de VN dat controle op atoomwapens alleen mogelijk was in een situatie “waarin slechts twee of drie landen dergelijke wapensystemen bezaten”. Met meer landen was controle eigenlijk al ondoenlijk. Dat is gebleken. Het is dan ook een groot schandaal dat de grootmachten dit hebben laten gebeuren, in plaats van te streven naar nieuwe vormen van controle en inbedding van atoommachten aan de hand van serieuze gesprekken over ontwapening.’
 
Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht.

‘Kernwapens zullen eerder de oorzaak zijn van een derde wereldoorlog dan dat ze die voorkomen. En inderdaad, de wereld zou per definitie een stuk veiliger zijn als ze allemaal ontmanteld worden. Maar dat zal niet snel gebeuren, want voor kernmachten zijn nucleaire wapens synoniem aan macht. Het zou ze in staat stellen hun land, regio of zelfs de hele wereld te beschermen.

Die gedachte komt in feite neer op Mao Zedongs beruchte uitspraak dat politieke macht uit de loop van een geweer komt. De meeste kernmachten redeneren dan ook dat macht een kwestie van dominantie is. Oftewel: het recht van de sterkste. Maar dat is een even fundamentele als gevaarlijke denkfout. In haar boek On Violence uit 1969 zette Hannah Arendt al glashelder uiteen waarom macht en geweld in de praktijk elkaars tegenpolen zijn.

Geweld is geen middel om macht te verwerven — geweld ondermijnt macht juist, omdat het per definitie dwingend en ondemocratisch is. Draagvlak verkrijg je er niet mee, en daarmee ook geen veiligheid op de langere termijn. Arendt laat zien dat duurzame macht niet voortkomt uit dominantie, maar uit collectiviteit en het streven naar een gezamenlijk doel. Als het je doel is een wereldoorlog te voorkomen, moet je daarom niet dreigen met geweld, maar intensief durven samenwerken.’
 
Eva Rovers is cultuurhistoricus en biograaf.