Een Duitse vriend van mij noemt het ‘een klap met de Auschwitzknuppel’. De neiging van zijn volk om de Tweede Wereldoorlog bij alles te betrekken. Als jurist moet hij wel eens bijspijkercursussen volgen, waarbij de nazi’s altijd minstens één keer om de hoek komen kijken. ‘Ik zou wel eens willen leren over belastingrecht zonder dat de docent over de aangifte van Göring begint,’ vertelde hij mij recentelijk. Met een opgeluchte glimlach, omdat ik Nederlander ben, kan hij bij mij klagen zonder gelijk tegen gefronste wenkbrauwen aan te kijken. Hitler is op een gekke manier heilig in Duitsland.
Onze oosterburen slaan elkaar graag met die knuppel. Het is retorisch Krupp-staal, het wonderwapen waarmee je elke discussie wint. Ook al is de generatie die met gestrekte arm langs de kant van de weg stond ondertussen gedecimeerd, het denken en handelen tussen Eems en Oder grijpt nog altijd terug op de jaren dertig en veertig. Het tot cliché verworden nie wieder is een echo die maar niet wil wegsterven, het Beleg van Stalingrad een tektonische breuklijn in het zo gelijkmatige Duitse landschap. Nergens schrikken mensen zo van militarisme als oostelijk van Enschede.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Maar wat betekent nie wieder in de praktijk? Die ooit zo eenvoudig te beantwoorden vraag is een dilemma van Teutoonse ernst aan het worden. Wil het zeggen dat je als Duitser onvoorwaardelijk achter Israël staat, de emmer aan de Middellandse Zee waarin al het schuldgevoel is gegoten? Ook als die staat een eigen Stalingrad aan het creëren is in Gaza? De oude reflex is voor velen nog altijd om het probleem met de Auschwitzknuppel plat te slaan en de Joodse staat door dik en dun te steunen, maar sommige Duitsers beginnen te twijfelen.
Mogelijk nog lastiger is de omgang met Oekraïne. Als maker van de Taurus-kruisraket is Duitsland bij uitstek het land om Kiev te helpen. Zelenski smeekt er al tijden om, die fliegende Panzerfäuste kunnen zelfs Moskou bereiken. Maar de bondskanselier wil er niets van weten. Straks gebruiken de Oekraïners die raketten nog om die ene agglomeratie aan de Wolga aan te vallen. Kom, hoe heet het ook alweer, je weet wel, die stad die Stalin naar zichzelf had genoemd. Opa was er wel eens geweest, vertelde hij na een paar borrels.
Ik vermoed dat bondskanselier Olaf Scholz ergens in een kast een Auschwitzknuppel heeft staan, waarmee hij zichzelf zo nu en dan een klap op het hoofd geeft. Vooral als hij in een onbewaakt ogenblik toch overweegt om de Taurus vrij te geven voor export naar het oosten. Deze Vergeltungswaffen leveren aan Oekraïne doet te veel denken aan 1943, toen Kiev en omgeving nog een klassiek voorbeeld van lebensraum was en ze de plaatselijke mensen nog ‘Goten’ noemden.
