De geschiedenis zal het leren. Wat? Of iets succes heeft. De temporele factor is soms net zo belangrijk als de actualiteits- of succeswaarde van het moment. Er zijn talloze acties en initiatieven te noemen die op het moment zelf als irrelevant of ineffectief worden beschouwd, maar die met terugwerkende kracht wel degelijk iets in werking hebben gezet.
Neem de actie van Rosa Parks, die op 1 december 1955 de oproep van een buschauffeur negeerde om op te staan voor witte mensen en achterin de bus te gaan zitten, zoals destijds betamelijk was voor zwarte passagiers. Haar weigering om op te staan werd door de meeste witte inwoners van Alabama in 1955 gezien als een brutaliteit, een anomalie van een onaangepast individu. Maar anno 2024 wordt Parks’ daad beschouwd als een mijlpaal voor de civil-rightsbeweging in de VS.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
De vraag naar de temporaliteit van succes drong zich bij me op toen collega en promovendus Amarins Jansma afgelopen week in Utrecht een bijeenkomst organiseerde met mensen die zich in de jaren zeventig van de twintigste eeuw hadden ingezet tegen de aanleg van de A27 door het natuurgebied rond Amelisweerd. Vijftig jaar later is die snelweg niet meer weg te denken. De activisten zijn grijs geworden en op een enkeling na niet meer zo actief. Jansma had ze geïnterviewd voor het onderzoek dat ze verricht naar de ontwikkeling van milieuactivisme. Tijdens de sessie in Utrecht deelde ze haar onderzoeksresultaten met haar gesprekspartners – als oral history-bedrijvers zouden we vaker besprekingen met de onderzoeksgroep moeten houden.
De respondenten vertelden waarom ze in actie waren gekomen tegen de aanleg van de snelweg. Dat kwam door het rapport van de Club van Rome in 1972, over de grenzen aan de groei. Het hielp hen in te zien dat ze voor iets groters opkwamen: het behoud van de publieke ruimte voor wandelende mensen en spelende kinderen. Tegen de verkwanseling van de natuur door overheden die over de hoofden van de mensen heen beslisten, geen ruimte lieten voor inspraak, bezwaarschriften negeerden en juridisch er soms een potje van maakten.
Hoe moeten we dit protest zo’n halve eeuw later nu duiden, zo overlegden we tezamen. Was het een nederlaag voor die eerste grote milieubeweging? Ja, technisch gezien wel. Maar toch ook niet. De snelweg werd veel smaller dan gepland. De activisten maakten school. Juist omdat het niet in een kleine burgeroorlog uitmondde, bleef het draagvlak in Utrecht en omstreken groot. Het verzet kreeg zelfs een beetje een mythische lading. Zozeer zelfs dat Peter Zantingh er in zijn prachtige roman Tussentijds aan refereert. Maar nog belangrijker: dat er nu een nieuwe generatie Amelisweerd-activisten is die zich vol trots op die geschiedenis beroept. De activisten van toen hebben het perspectief blijvend omgekeerd. Niet de vooruitgang, de auto’s, de planners, maar de bomen gingen spreken. Wilt u meer weten over dat verhaal van hoop? Houd dan het werk van Amarins Jansma in de gaten.
