Japan telt naar eigen zeggen 6852 eilanden. Nee, beweren de Chinezen, 6847. Want die vijf rotsen in de Oost-Chinese Zee die de Japanners Senkaku noemen, en die volgens de Chinezen Diaoyu heten, horen bij China. Oude geschriften zouden dat bewijzen. Japan beweert echter de Senkaku-eilanden in 1895 als terra nullius te hebben aangetroffen.

Het territoriale geschil is opgelaaid sinds op 7 september de Japanse kustwacht een Chinese schipper arresteerde, wiens trawler tot twee keer toe met Japanse patrouilleschepen in aanvaring was gekomen. China was hoogst verontwaardigd, want de schipper had geen verkeersfout gemaakt en voer in Chinese wateren. China staakte de export van zeldzame aardmetalen naar Japan, essentieel voor hightechgoederen, zegde talloze bilaterale ontmoetingen af en gedoogde anti-Japanse demonstraties in eigen land.

Met alle Japanse aandacht gericht op China, bracht begin november de Russische president Medvedev een bezoek aan een van de omstreden Koerillen. De Sovjet-Unie annexeerde deze eilanden enkele weken na de Japanse capitulatie in 1945 en Japan eist ze sindsdien terug.

Japan reageerde boos en vooral verward. Waarom nu? Spannen China en Rusland samen om Japan zijn zwakke positie in te peperen? Of willen de twee reuzen de Verenigde Staten waarschuwen zich gedeisd te houden in het Verre Oosten? Iedereen weet dat de VS zich geen nieuw gewapend conflict kunnen veroorloven naast de oorlog in Afghanistan en een economische crisis, die nota bene aan China’s handelspolitiek wordt geweten. Mocht China of Rusland met Japan in conflict raken, dan zijn de Amerikanen verplicht Japan te verdedigen. Daarvoor hebben ze er immers al meer dan zestig jaar 30.000 manschappen gelegerd.

Inmiddels krijgt Japan weer grondstoffen, houdt Rusland zich rustig en is de discussie over de territoriale geschillen teruggekeerd op het oude, academische niveau: wie heeft het historische gelijk aan zijn kant? Een zinloze discussie, vindt Tatsuo Urano, specialist in internationaal recht: ‘Het enige wat geldt, is of je controle over de eilanden hebt. Zo functioneert Realpolitik.’ Hij vraagt zich af of Japan het zich nog lang economisch en diplomatiek kan veroorloven om de exclusieve controle over de Senkaku en vooral de grondstofrijke wateren rondom de eilanden te claimen. De machtsverhoudingen in het Verre Oosten zijn immers drastisch aan het veranderen. Maar deze realiteit moet nog tot Tokyo doordringen.

Judith Stalpers is correspondent in Tokio