Anton van Hooff:
‘Ik denk dat de huidige ontwikkelingen in het Midden-Oosten zich beter laten vergelijken met de gebeurtenissen in het Europese revolutiejaar 1848 dan met de Franse Revolutie. In 1789 bleef de volksopstand beperkt tot Frankrijk. In 1848 daarentegen werd in Europa een keten van revolutionaire gebeurtenissen in gang gezet, net zoals we die nu meemaken in het Midden-Oosten.
De internationale golf van volksopstanden in 1848 had haar oorsprong in specifieke gebeurtenissen in Parijs. Niet veel later ontvluchtte de Habsburgse keizer Wenen. Nederland werd een constitutionele monarchie. De achterliggende oorzaak wordt door revolutiespecialisten wel omschreven als de J-curve: een periode van sociaal-economische hoogconjunctuur en stijgende verwachtingen wordt plots omgebogen als gevolg van een scherpe economische stagnatie. De frustratie daarover kan zich onder de bevolking uiten in ‘spontane’ opstanden, net zoals nu.
De mogelijke reacties van heersende regimes lopen uiteen van hervormingsmaatregelen tot keiharde repressie. Maar het belangrijkste resultaat van deze volksopstanden is dat ze deel gaan uitmaken van het collectieve geheugen. In 1848 zijn West-Europese burgers, net als Arabische burgers nu, zich bewust geworden van het feit dat ze machthebbers schrik kunnen aanjagen en tot hervormingen kunnen bewegen. Dat is de belangrijkste les die nu in de Arabische wereld wordt geleerd.’
James Kennedy:
‘Dat lijkt mij geen juiste vergelijking. De Franse Revolutie wordt vrij algemeen beschouwd als het begin van de Europese moderniteit in politieke zin. Of dit ook de uitkomst zal zijn van de gebeurtenissen in het Midden-Oosten moeten we uiteraard nog afwachten, maar het lijkt mij vooralsnog een te grandioze verwachting. Bovendien werd de Franse Revolutie niet in de vorm van volksprotesten naar de rest van Europa geëxporteerd, maar door middel van de Franse veroveringslegers. Dat is een groot verschil.
Net als Anton van Hooff denk ik dat “1848” beter vergelijkingsmateriaal biedt. Ook in Europa was toen sprake van een volksopstand over de nationale grenzen heen, waarbij de “nieuwe” media en een economische crisis een belangrijke rol speelden. De oude politieke systemen leken ook toen in meerdere landen te worden weggevaagd – met overigens verschillende reacties en politieke uitkomsten als gevolg.
Door de gebeurtenissen in het Midden-Oosten niet te vergelijken met 1789 maar met 1848 erken je het vergaande belang ervan, zonder uit het oog te verliezen dat de uitkomsten geenszins vastliggen. Net als de Europese revoluties van 1848, die zowel nieuwe liberale als nieuwe autoritaire regimes voortbrachten, zal de situatie in het Midden-Oosten tot uiteenlopende politieke resultaten leiden.’
Ruth Oldenziel:
‘Ook ik vind de vergelijking met de Franse Revolutie, een puur nationale aangelegenheid, problematisch. De Arabische lente is in eerste instantie een internationale beweging met niettemin grote nationale verschillen in ideologie en sociale en politieke omstandigheden.
Interessant is dat veel Tunesiërs zelf naar de Franse Revolutie verwijzen als unieke inspiratiebron voor de huidige protestbeweging in hun land, maar dat geldt niet voor de demonstranten elders in de Arabische wereld. Zo verwijzen Egyptische of Libische opstandelingen niet of nauwelijks naar de Franse Revolutie. Zij hebben immers een andere koloniale en nationale historie dan de door de Fransen gekoloniseerde Tunesiërs, en gebruiken daarom andere historische referenties.
De revoluties van 1848 leveren inderdaad een betere vergelijking: toen ontstond in Europa ook zo’n internationale beweging die verschillende nationale uitingsvormen kende. De diverse nationale uitkomsten waren altijd het resultaat van lokale onderhandelingen en concessies, wat uiteindelijk resulteerde in verschillende vormen van sociaal liberalisme en het ontstaan van de moderne rechtsstaat in al haar verschijningsvormen. Die diverse nationale politieke vertalingen zullen we in de komende decennia ook in de Arabische wereld terugzien.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
