De VS hebben honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador gezet, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Daarvoor gebruikte Trump de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798 die bedoeld was om vijanden buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog. Een rechtbank heeft deze week geoordeeld dat dit onwettig is. Het is niet voor het eerst dat deze wetgeving misbruikt is.
Om de leden van de Venezolaanse drugsbende Tren de Aragua op te rollen en uit te zetten heeft Donald Trump de Alien Enemies Act van stal gehaald. Die geeft de overheid de mogelijkheid om op te treden tegen ‘buitenlandse vijanden’. Eerder floot het Hooggerechtshof Trump al terug omdat er sterke vermoedens bestaan dat er onschuldige burgers zijn gedeporteerd. Deze week oordeelde een rechtbank dat het gebruik van deze wet inderdaad onwettig is. Historicus Jelte Olthof van de Rijksuniversiteit van Groningen legde eerder al uit dat de Alien Enemies Act helemaal niet bedoeld is om criminelen uit te zetten.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat is de Alien Enemies Act?
‘De Alien Enemies Act (AEA) is onderdeel van vier wetten die in 1798 zijn ingevoerd door het vijfde Congres van Amerika. Het geeft de president het recht om mannen van veertien jaar of ouder, die staatsburger zijn van een vijandelijke mogendheid waaraan de oorlog is verklaard, het land uit te zetten. De enige wijziging die er ooit aan is doorgevoerd stamt uit de Eerste Wereldoorlog, toen ook vrouwen werden toegevoegd aan de groep die kon worden opgepakt en uitgezet.
De AEA is als enige van deze wetten nog actief. Dat komt omdat beide partijen in het Amerikaanse parlement het destijds een goed idee vonden. De mogelijkheid om burgers van een andere mogendheid het land uit te kunnen gooien, werd gezien als een belangrijk middel om maatschappelijke controle uit te oefenen in het geval van een conflict.’
Waarom waren deze wetten juist in 1798 nodig?
‘Het was eigenlijk een politieke zet van de Federalisten, de partij van George Washington en president John Adams. Zij wilden hun politieke rivalen, de Democratisch-Republikeinen onder leiding van Thomas Jefferson, een hak zetten. De wet moest het voor immigranten uit Frankrijk en Ierland moeilijker maken om zich te vestigen in de VS. Aangezien veel immigranten op de Democratisch-Republikeinen stemden, zou dit hun electoraat verkleinen.’
Maar hoe kan de AEA gericht zijn op Franse burgers als de VS en Frankrijk niet in oorlog zijn?
’Er waren wel grote spanningen tussen de twee landen. De Federalisten, die het rijke politieke establishment vertegenwoordigden, waren bang dat een revolutie naar Frans model zich naar de Verenigde Staten zou verspreiden. De wet moest Fransen met revolutionaire sympathieën afschrikken om Amerikaans staatsburger te worden.’
‘De Alien Enemies Act moest revolutionaire Fransen afschrikken’
Op welke momenten is de Alien Enemies Act daarna ingezet?
‘Tijdens de Oorlog van 1812 tegen het Verenigd Koninkrijk moesten alle Britse burgers in de Verenigde Staten zich melden bij een lokale overheid. De Amerikanen noemden deze oorlog ook wel de Second War of Independence: er was grote paniek in Washington omdat de strijd desastreus verliep. De angst was dat er Britse loyalisten in de VS waren, die hun kans zouden zien om de Amerikaanse onafhankelijkheid te beëindigen. Britse mannen moesten hun naam, werk en bezigheden opgeven. Ze konden worden opgeroepen met een meldplicht of zelfs worden vastgezet, zodat zij het Britse leger niet konden steunen.
In de praktijk had dit weinig om het lijf. De bureaucratie in Amerika stond nog in de kinderschoenen en de Federale Overheid stelde weinig voor. De uitvoering van de Act werd hoofdzakelijk uitgevoerd door individuele Staten, die dat niet allemaal even rigoureus of effectief deden.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de Alien Enemies Act voor het eerst op grote schaal gebruikt. Toen werden er ongeveer 6.000 Duitsers en Oostenrijkers vastgezet. Een aantal van hen is veel langer vastgehouden dan dat de oorlog duurde: de laatste arrestanten werden pas vrijgelaten in 1920. Hier werd voor het eerst gemorreld aan de definitie van de wet, zodat mensen langer vast konden worden gehouden dan dat de oorlog officieel duurde. Een staat van oorlog was niet langer strikt noodzakelijk om mensen vast te houden met de AEA.’
Hoe zat het met de internering van Japanners tijdens de Tweede Wereldoorlog?
‘Die verliep op een andere manier. De Alien Enemies Act werd wel gebruikt in de Tweede Wereldoorlog, maar met name om burgers van de Europese asmogendheden vast te zetten. Dit waren er ongeveer 30.000. Deze groep bestond hoofdzakelijk uit Duitsers, maar er zaten ook veel Italianen tussen. Natuurlijk waren er ook enkele Japanners die onder de AEA werden opgesloten, maar dat waren alleen de Japanners die geen Amerikaans staatsburgerschap hadden.
De overgrote meerderheid van de Japanners die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd vastgezet, was Japans-Amerikaans en in het bezit van het Amerikaans staatsburgerschap. Het ging om bijna 100.000 Amerikanen, die werden vastgezet in een soort concentratiekampen. Dat gebeurde niet onder de Alien Enemies Act, maar onder de impliciete uitvoerende macht die president Roosevelt naar zich toetrok als opperbevelhebber van het leger. Dit deed hij via het beruchte Executive Order 1966.
Het maakt deze kwestie in de Amerikaanse geschiedenis ongelooflijk gevoelig. Het impliceert namelijk dat de uitvoerende macht mensen kan vastzetten die evenveel rechten hebben als ieder ander, zolang zij maar geïdentificeerd kunnen worden als een potentiële vijand. Dat kon dus puur op basis van de afkomst van hun ouders of grootouders.’
Wat is het verschil met het gebruik van de Alien Enemies Act nu?
‘In de uitvoering zitten grote verschillen. Trump gebruikt de AEA om vermeende leden van een criminele bende uit te zetten naar El Salvador, terwijl er geen sprake is van oorlog. Het eerste gedeelte van de wet is daarvoor onbruikbaar.
Maar er is ook een tweede gedeelte van de AEA, die het heeft het over “een buitenlandse roofinval.” Deze categorie is expres vager, zodat een president de wet kan aanwenden in verschillende situaties. Maar of het uitzetten van deze Venezolanen een van die situaties is, verdeelt juristen en historici. Heeft de president bijvoorbeeld eigenhandig het recht om te bepalen wanneer er sprake is van een “roofinval”? Ik denk dat de meeste juristen zouden zeggen van wel. Als de president zegt dat het land wordt aangevallen en dat hij er iets aan gaat doen, maar hij eerst op het Congres moet wachten, dan zou de wet nutteloos zijn.
‘De betekenis van de Alien Enemies Act wordt enorm opgerekt’
Het gaat hier echter om mensen waarvan de overheid vermoedt dat ze onderdeel zijn van een criminele organisatie, iets wat zij zelf ontkennen. Dus de link met een vijandelijke mogendheid is helemaal weg. De wet heeft niet voor niets Alien Enemies (red. Vreemde Vijanden) in zijn naam: de betekenis wordt enorm opgerekt.’
Haalt het Witte Huis vaker eeuwenoude wetten van stal?
Tijdens Trumps eerste termijn was er iemand in zijn regering die een beroep deed op Dred-Scott: een rechterlijke uitspraak uit 1857 waarin wordt gesteld dat zwarte Amerikanen geen burger kunnen zijn van Amerika. Omdat die uitspraak nog steeds bestaat, is deze technisch gezien bruikbaar.
Het toont een dieper probleem: Amerika wordt nog steeds bestuurd aan de hand van de Constitution: een ongewijzigd document van 4000 woorden dat al meer dan 200 jaar oud is. In Nederland is in 1983 de volledige grondwet herschreven: bij ons wordt er regelmatig een grote schoonmaak gehouden. In de VS wordt zelden iets afgeschaft en bouwt men nieuwe dingen op oude fundamenten. Het is heel moeilijk om een wet te laten passeren in Washington, dus sneuvelen initiatieven om oudere wetten te vernieuwen of te laten verjaren vrijwel altijd.’
