Alle artikelen
De twee ijzeren staafjes waarmee de jonge Hans Bret in 1577 het zwijgen werd opgelegd zijn terecht. De Amsterdamse hoogleraar doopsgezinde kerkgeschiedenis Piet Visser vond Brets tongschroef in Genève.
Hans Bret was doopsgezind en ongeveer eenentwintig jaar oud toen hij in januari 1577 in Antwerpen op de brandstapel belandde. Zelfs tijdens zijn gevangenschap probeerde Bret zijn medegevangenen nog te bekeren tot het doperdom. De autoriteiten vreesden dat hij bij het betreden van de brandstapel luid psalmen zou zingen. Dat zou weleens opschudding kunnen veroorzaken, dus daarom brachten ze een tongschroef bij hem aan. Dit instrument bestond uit twee ijzeren staafjes om de tong van het slachtoffer.
De tongschroef werd na afloop door een vriend van Bret, Hans de Ries, opgedolven uit de as. De Ries werd een belangrijk dopers voorman en tijdens zijn preken liet hij de relikwie vaak zien. Het martelwerktuig werd berucht in doopsgezinde kringen. In 1638 liet De Ries de tongschroef na aan zijn nicht Trijntje Symons, die er een briefje bij deed: ‘Dit vyseltien heeft een martelaar de mondt meede toe geschroeft gewest die omt geloof gebrandt worden omdat hij geen salmen soude singen.’
In 1866 kreeg doopsgezind kerkhistoricus J.G. de Hoop de schroef in handen, maar na diens dood leek het voorwerp te zijn verdwenen. Totdat VU-hoogleraar Piet de Visser een uitnodiging kreeg van De Hoops achterachterkleinzoon Boudewijn de Hoop Scheffer, de broer van de bekende CDA-politicus. De Visser mocht in Genève het familiearchief komen bekijken. Boudewijn de Hoop Scheffer had het familiearchief overgenomen van zijn oom, oud-ambassadeur in Irak J.G.N. de Hoop Scheffer, die het zelfs had meegesleept naar zijn standplaats in Bagdad.
De Visser vertelde het Nederlands Dagblad, dat het nieuws op 1 oktober bekendmaakte: ‘We waren koud een uur bezig, toen Boudewijn me een doosje liet zien. “Dit is ook zoiets raars,” zei hij, en opende het. Ik begreep meteen dat het metalen voorwerp de tongschroef van Hans Bret moest zijn. Om met Johan Huizinga te spreken: het was een historische sensatie, alsof heden en verleden samenvloeien.”
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Tongschroef van doopsgezinde martelaar teruggevonden
De twee ijzeren staafjes waarmee de jonge Hans Bret in 1577 het zwijgen werd opgelegd zijn terecht. De Amsterdamse hoogleraar doopsgezinde kerkgeschiedenis Piet Visser vond Brets tongschroef in Genève. Hans Bret was doopsgezind en ongeveer eenentwintig jaar oud toen hij in januari 1577 in Antwerpen op de brandstapel belandde. Zelfs tijdens zijn gevangenschap probeerde Bret...
De Stelling
In De Stelling reageert een vast panel van historici op een gebeurtenis uit de actualiteit. Deze keer luidt de stelling: ‘De ramp van New Orleans laat zien dat de droom van Martin Luther King niet is uitgekomen.’ Anton van Hooff, universitair hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Universiteit Nijmegen`Ik zou eerder zeggen dat de war on...
‘De Witt held dankzij Franse Revolutie’
Het geweld van de Franse Revolutie heeft grote invloed gehad op de beeldvorming over Johan de Witt, zo betoogt Jaap de Haan in het eerste nummer van Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden van 2005. De excessen van de revolutie hernieuwden de herinnering aan de gruwelijke dood en verminking van de gebroeders De...
‘Ik ben een erfgenaam van Schaepman’
In zijn proefschrift In vrijheid gebonden. Negentiende-eeuwse katholieke publicisten in Nederland over geloof, politiek en moderniteit beschrijft Henk van den Berg hoe katholieken in de tweede helft van de negentiende eeuw zochten naar manieren om de politieke arena te betreden en tegelijkertijd hun godsdienst trouw te blijven. De kwestie is voor de huidige CDA nog...
Moskou krijgt historisch centrum voor Russische emigranten
Het Russische bibliotheekfonds Roesskoje Zaroebezjny – ‘Russen in het buitenland’ – heeft een groots historisch centrum geopend in het centrum van Moskou. Het omvat een bibliotheek, een archief en een uitgeverij en organiseert tentoonstellingen. Roesskoje Zaroebezjny houdt zich bezig met de lotgevallen van Russen die na de Russische Revolutie van 1917 gedwongen hun...
Boeken alleen voor rijke vrouwen
Leidse vrouwen bezaten in de Gouden Eeuw nauwelijks boeken. Alleen de bijbel kwam in vrijwel alle boedels van vrouwen voor, ontdekte boekhistoricus Paul Hoftijzer. In ‘Boekenbezit van vrouwen in Leiden gedurende de Gouden Eeuw’ in het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis (2005) vergelijkt hij 157 zeventiende-eeuwse boedelinventarissen. Om verwarring met het eigendom van de mannen te...
‘Praagse Lente was anti-Amerikaans’
De ‘Europese politiek’ die Tsjechische intellectuelen formuleerden tijdens de Praagse Lente in 1968 was eerder anti-Amerikaans dan anti-communistisch. Dat concludeert Carlos Reijnen in het juninummer van Nieuwste Tijd. Aanhangers van de ‘Europese politiek’ streefden naar betere contacten met landen in de regio. Zoals bekend richtten deze intellectuelen zich tegen de Sovjet-Unie, maar ze moesten evenmin...
Ruige Drent kon niet van de fles afblijven
Drenthe was aan het begin van de vorige eeuw de meest criminele provincie van Nederland. De schrijnende armoede zou de oorzaak zijn van de hoge criminaliteitscijfers in de veenkoloniën. Historicus Albert Eggens ontzenuwt dat beeld in zijn proefschrift. Ook het zwak van de veenarbeiders voor jenever speelde een grote rol. In de jaren voor de...
In de media
Elke maand een selectie van historisch nieuws in de media. Deze keer: de spijtbetuiging aan Indonesië van minister Ben Bot en een verdwenen boek over de binnenlandse oorlog in Suriname. ‘Minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot zal op 17 augustus aanwezig zijn bij de viering van zestig jaar onafhankelijkheid van Indonesië in Jakarta.’ Met dit...
Pornopropaganda
Duitse propagandisten wisten geallieerde soldaten in de Tweede Wereldoorlog te demotiveren door middel van pornografische propaganda, stelt Gerard Groeneveld in De Boekenwereld van mei 2005. De goed geïnformeerde Duitsers maakten handig gebruik van onderbuikgevoelens om het wantrouwen tussen de verschillende nationaliteiten onder de geallieerden te voeden. Erotische taferelen van thuisgebleven vrouwen die vreemdgingen, vaak gecombineerd...
Turkse nationalisten verstoren herdenking pogrom
Precies vijftig jaar na een pogrom tegen de Grieken waarde de geest van het verleden weer rond in het centrum van Istanbul. Extreem-nationalistische Turken verstoorden op brute wijze een foto-expositie die de gebeurtenissen van 6 en 7 september 1955 herdacht. Terwijl de intellectuele elite van Istanbul rustig stond te keuvelen, begonnen acht mannen vanuit het...
Transparant
Enige tijd geleden kondigde minister van Justitie Donner aan de ‘pedagogische tik’ per wet te gaan verbieden. Ouders mogen hun kinderen niet meer slaan, ook al drijven die hen soms tot wanhoop. Niet het besluit zelf was opmerkelijk, wel dat het kwam van de meest uitgesproken gereformeerde bewindsman van dit kabinet. Gereformeerden, zo maakt de...
