Tegen alle verwachtingen in hebben 401 leraren van openbare scholen in Tokyo een rechtszaak tegen de stad Tokyo gewonnen. Ze waren gestraft omdat ze zich niet aan een decreet van de gemeente hadden gehouden. Dit decreet schrijft voor dat bij schoolceremonies leraren en leerlingen voor de vlag moeten opstaan en het volkslied moeten zingen. De leraren verzetten zich tegen het decreet, omdat ze zich in hun vrijheid van meningsuiting belemmerd voelden.
De rechter stelde ze in het gelijk. ‘Het druist in tegen de grondwet om mensen respectbetoon aan vlag en volkslied af te dwingen,’ heet het in zijn oordeel. Tokyo moet hun een schadevergoeding van 30.000 yen (200 euro) per persoon betalen. De gouverneur van Tokyo gaat in beroep tegen het vonnis.
Het succes voor de leraren kwam als een verrassing. De actiegroep had erop gerekend de rechtszaak te verliezen. Het politiek klimaat in Japan is namelijk de laatste jaren sterk patriottisch en nationalistisch geworden. Zo wil de regeringspartij en met name de nieuwe premier Abe ‘het onderwijzen van vaderlandsliefde’ in de algemene onderwijswet laten opnemen. Het gaat, volgens Abe, om een ‘gezonde vorm van patriottisme’. Critici vrezen echter dat een dergelijke clausule brede interpretaties en dan ook manipulaties toelaat, die tot totalitaire indoctrinatie kunnen leiden, zoals dat ook begin twintigste eeuw in Japan gebeurde.
Voor de leraren gaat het bij de verplichting om de vlag te eren en het volkslied te zingen niet alleen om een inmenging in de privésfeer, maar vooral ook om een verdekte indoctrinatiemethode. Dezelfde vlag en hetzelfde volkslied deden tijdens Japans agressieve koloniale verleden dienst, en wekken dus associaties met Japans foute verleden. Een verder argument is dat de staat zich niet moet mengen in schoolse aangelegenheden.
Hinomaru, de ‘Ronde Zon’, zoals de vlag in het Japans heet, en het volkslied waren nooit officieel nationale symbolen, maar werden wel altijd zo gebruikt. In 1999 werd hun functie in een wet vastgelegd. Sindsdien is de lobby onder (extreem-)nationalistische politici sterker geworden om vlag en volkslied voor allerlei openbare aangelegenheden te gebruiken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
