Home ‘Ik geloof omdat het idioot is’

‘Ik geloof omdat het idioot is’

  • Gepubliceerd op: 28 juli 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Anton van Hooff
  • 3 minuten leestijd

‘Maar hoe weten wij wat Jezus in de Hof van Olijven tot Zijn vader bad? Zijn leerlingen lagen toch te slapen, dat vertellen de evangelies toch?’ Toen ik dit zei, werd de zeer roomse mevrouw Stienstra echt boos. We zaten op 1 april in Barend en Witteman te discussiëren over Mel Gibsons The Passion of the Christ. Als voorbereiding had ik de vier lijdensverhalen in mijn Griekse bijbeltje nagelezen, en ik was opnieuw getroffen door de vele onbegrijpelijkheden en tegenstrijdigheden.

De ene evangelist debiteert een nog mooier verhaal dan de andere. Marcus – algemeen beschouwd als de eerste evangelist – vertelt niets over rovers die tegelijk met Jezus worden gekruisigd – die komen uit de pennenkoker van Mattheüs. Lukas verfraait dit gegeven; bij hem bekeert een bandiet zich op het laatste nippertje. Jezus zegt daarop tot hem: ‘Voorwaar, Ik zeg u: vandaag nog zult gij met Mij zijn in het paradijs.’ Voor een filoloog is het duidelijk: de evangelies zijn pure mythen. Ze laten zich vergelijken met de levensbeschrijvingen van andere ‘heilige mannen’ uit de oudheid zoals Socrates en Apollonios van Tyana. Ook hen kennen we alleen door het oog van gelovige volgelingen.

Tot dezelfde conclusie komt Lambert Giebels in Jezus. Een biografie. De titel is daarom misleidend. Het boek wil de vraag beantwoorden of het mogelijk is een levensbeschrijving van Jezus van Nazareth te geven. Giebels’ antwoord is negatief. De historische gegevens zijn daarvoor veel te schamel. Wat de evangelisten tientallen jaren na dato optekenen is overduidelijk gekleurd door hun geloof. Ze willen door een overdaad aan ‘bewijzen’ aantonen dat Jezus waarlijk de Messias was en dat Hij waarlijk is opgestaan. Daarom neemt het aantal mensen dat Jezus na Zijn opstanding zou hebben gezien in elk volgend evangelie toe. Het geloof tart immers het verstand, of, zoals Tertullianus zei: ‘Ik geloof omdat het idioot is.’

Praten over de historische Jezus is daarom niet meer dan ijsschotsje springen. Er zal wel een goeroe van die naam geleefd hebben. De realiteit van Zijn bestaan wordt bevestigd door Tacitus, die niets van het ‘lichtschuwe tuig’ moest hebben dat christenen volgens hem waren. Als keizer Nero de christenen tot zondebokken voor de brand van Rome maakt, meldt de Romeinse historicus terloops dat de naam ‘chrestiani’ is afgeleid van ene Christus die tijdens de landvoogdij van Pontius Pilatus was geëxecuteerd.

Maar wanneer Hij werd geboren staat niet vast, zeker niet aan het begin van jaar 1. De volkstelling die volgens Lukas op last van keizer Augustus werd gehouden en die volgens het kerstevangelie Jozef dwong naar Bethlehem te gaan, oogt als een historisch feit, maar is het geenszins. Alleen Augustus heeft een keer de paar miljoen Romeinse burgers laten tellen. Als landvoogd Quirinius iets heeft laten registreren, waren het belastingplichtige rijksonderdanen. Dan was Jozef allesbehalve de arme timmerman uit het noordelijke Nazareth, maar iemand met landbezit ten zuiden van Jeruzalem.

In een niet als echt erkend evangelie, dat van Jacobus, is Jozef een soort projectontwikkelaar, die voortdurend op zakenreis is – en dus niets intiems met Maria kan hebben gedaan. Want het apocriefe evangelie van Jacobus wil vóór alles de maagdelijkheid van Maria bewijzen. Als zij in een flitsbevalling Jezus ter wereld heeft gebracht, komt er net een vroedvrouw voorbij die via een inwendig onderzoekje vaststelt dat zij altijd maagd is gebleven: soms tart het geloof de goede smaak.

Bijna elk feit over Jezus smelt weg onder het brandglas van de geoefende historicus die Giebels is. Hij steunt daarbij natuurlijk op de uitgebreide Leben-Jesu-Forschung die sinds de Verlichting de Heer heeft ontmythologiseerd. Jezus. Een biografie heeft vooral zijn waarde als een goed leesbare geschiedenis van de mythe van Jezus.

Overigens werd mijn probleem met Jezus’ woorden in de Hof van Olijven elegant opgelost door een gereformeerde dame. Ze schreef mij dat Jezus ze na Zijn opstanding heeft verteld. Zo verklaart de ene mythe de andere.

Anton van Hooff is hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Universiteit Nijmegen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

De heckrund was een Arisch fantasiedier 
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
Artikel

De heckrund was een Arisch fantasiedier 

Ooit leefde in Europa de auroch, een uitgestorven oerrund. Nazi-topman Hermann Göring wilde het terugfokken, zodat de Duitsers er als echte Germanen op konden jagen. De opdracht daarvoor ging naar zoöloog Lutz Heck, die een ‘heckrund’ in elkaar knutselde.  Nu zouden ze toch wat beleven… Op Schorfheide in Brandenburg waande Hitlers tweede man Hermann Göring...

Lees meer
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Artikel

Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem

Neville Chamberlain dacht dat hij vrede kon kopen door Tsjecho-Slowakije uit te leveren aan Hitler. Hij was niet alleen naïef, maar ook hoogmoedig. Na een lange en succesvolle carrière in de Britse politiek negeerde Chamberlain de adviezen van anderen. Is Donald Trump de nieuwe Neville Chamberlain? De Britse krant The Guardian en andere media wierpen...

Lees meer
Joop den Uyl op campagne
Joop den Uyl op campagne
Recensie

Politieke partijen voeren extremer campagne

Sinds de Grondwet van 1848 moeten politici de kiezers voor hun beleid zien te winnen. Maar de manier waarop ze campagne voeren is nogal veranderd, zo toont De strijd om de stembus. De chique negentiende-eeuwse heren die nauwelijks moeite deden het electoraat te overtuigen, maakten steeds vaker plaats voor ware circusartiesten.   ‘Het feest van de...

Lees meer
Meer informatie Geromantiseerde voorstelling uit 1893 van een middeleeuws volksgericht.
Meer informatie Geromantiseerde voorstelling uit 1893 van een middeleeuws volksgericht.
Artikel

Vóór social media gebeurde public shaming via volksgerichten

Sarren en dreigen op sociale media heeft een bijzondere voorloper: de charivari. Tot in de jaren zeventig kenden dorpen in Nederland volksgerichten waarbij inwoners die zich niet aan de sociale normen hielden in het openbaar werden beschimpt. Of erger. Op vrijdagavond 10 november 1961 sneuvelde een ruit in de woning van Berta (48), een huisvrouw...

Lees meer