Zuid-Korea verdiende aan de Vietnamoorlog 

Het bewind van president Rhee Syngman, Zuid-Korea’s eerste staatshoofd, was tussen 1948 en 1960 steeds repressiever geworden. In 1961 kwam generaal-majoor Park Chung-Hee aan de macht door een staatsgreep. Hij zou aanblijven tot 1979, toen hij door het hoofd van zijn eigen veiligheidsdienst werd doodgeschoten. 

Onder Park nam de repressie toe en namen democratie en vrijheid af. Tegelijkertijd legde hij de basis voor de bijna unieke economische groei van Zuid-Korea, waarin het inkomen per hoofd van de bevolking steeg van 94 dollar in 1961 naar 36.194 dollar in 2022. Dat kwam niet alleen door Parks beleid en het harde werken van de bevolking, maar ook door de rol die Zuid-Korea in de Vietnamoorlog heeft gespeeld. Al wordt deze factor bijna nooit genoemd. 

Toen Lyndon B. Johnson bij Park aanklopte, had deze naast de ereschuld aan de VS, ook andere argumenten om in te gaan op het verzoek. Een van de overwegingen was dat Noord-Korea midden jaren zestig welvarender en militair sterker was dan Zuid-Korea. De verwoestingen van de Koreaoorlog vijftien jaar eerder hadden geleid tot een zeer kwetsbare wapenstilstand op het schiereiland. De oorlog in Vietnam was bovendien een spiegel, want ook daar vocht een communistisch noorden tegen een kapitalistisch zuiden. Maar nu kon de strijd in het voordeel van het zuiden worden beslist. Het verleden kon worden rechtgezet, terwijl de mondiale strijd tegen het communisme voortging. En het Zuid-Koreaanse leger kon relevante oorlogservaring opdoen voor het geval er een nieuwe Koreaoorlog uitbrak. Daarbij leefde Seoul mee met de Vietnamezen; de trauma’s van de Koreaoorlog waren nog vers.  

Door de VS te steunen verzekerde Zuid-Korea zich bovendien van de militaire aanwezigheid van de VS. Washington had namelijk gesuggereerd dat als Park geen soldaten naar Vietnam zou zenden, Amerikaanse manschappen uit Zuid-Korea zouden worden weggehaald om in Vietnam te dienen. Als hij wel meewerkte, zouden de Amerikanen betalen voor de wapens en de uitrusting van de Zuid-Koreaanse soldaten, en mochten ze die houden. Verder betaalden de VS een bedrag voor elke soldaat die Zuid-Korea stuurde en betaalden ze de soldij, die vele malen hoger was dan de Zuid-Koreaanse.  

Uit verslagen van de kabinetsvergaderingen blijkt dat Park ook economisch wilde profiteren van zijn steun aan de Amerikanen. Hij vond dat Zuid-Korea minstens ‘tien keer meer moest verdienen aan Vietnam’ dan Japan had verdiend aan Korea tijdens de Koreaoorlog. Vietnam zou het ‘eldorado’ van Zuid-Korea worden. 

Er waren dus genoeg redenen voor Seoul om positief te beslissen over Johnsons verzoek. Zuid-Korea begon voorzichtig. Het stuurde in 1964 eerst een handjevol taekwondo-instructeurs. Maar uiteindelijk zouden er 350.000 Zuid-Koreaanse soldaten in Vietnam dienen, het merendeel tussen 1968 en 1972. Vanaf 1966 waren er zo’n 50.000 Zuid-Koreaanse soldaten in Vietnam. De elitetroepen van het Zuid-Koreaanse leger, de mariniersbrigades, waren er altijd aanwezig.  

Zodra de Zuid-Koreaanse gevechtseenheden in Vietnam op sterkte waren, namen ze deel aan de beruchte search and destroy-missies van het Amerikaanse leger. Dat leunde steeds meer op Zuid-Koreaanse soldaten. Niet alleen vanwege hun vechtlust, maar ook vanwege het simpele feit dat Zuid-Koreaanse doden en gewonden niet in de Amerikaanse statistieken belandden. De Zuid-Koreaanse steun was ook welkom omdat er binnen de VS zelf grote tegenstand tegen de Vietnamoorlog was. 

Zuid-Koreaanse patrouilles voerden de ene na de andere search and destroy-missie uit, vaak met duidelijk tactisch en strategisch succes, maar ook met veel burgerslachtoffers tot gevolg. Zuid-Koreaanse soldaten waren volgens het officiële beleid vrienden van de Vietnamese burgers, maar de werkelijkheid was weerbarstiger. Het is nog steeds niet duidelijk hoeveel burgerdoden er precies gevallen zijn door Zuid-Koreaanse missies. 

De Zuid-Koreaanse soldaten bevonden zich ondertussen in een vreemde positie. De Vietnamoorlog was namelijk pijnlijk herkenbaar. Net als Korea had Vietnam een koloniaal verleden en ook daar was het verzet tegen de kolonisator langs ideologische lijnen gespleten. Het land was na de bevrijding opgedeeld in een communistisch noorden en een kapitalistisch zuiden, wat leidde tot een bloedige broedertwist die tevens een internationaal conflict was. De Koreaanse mariniers die hun schoenen lieten poetsen en boodschappen lieten doen door Vietnamese jochies van tien, waren vijftien jaar eerder zelf zulke jochies geweest voor Amerikaanse soldaten. De jonge Vietnamese vrouwen die weinig andere keuze hadden dan zich te prostitueren, maakten hetzelfde mee als veel Koreaanse vrouwen in de Koreaoorlog.  

Na onenigheid met het Amerikaanse opperbevel over de manier waarop de oorlog werd geleid, werden de Zuid-Koreaanse troepen grotendeels van het front teruggetrokken – al bleven ze in Vietnam tot de Vredesakkoorden van Parijs in 1973. Die terugtrekking leidde tot een verschuiving in de Zuid-Koreaanse activiteiten. Met de soldaten waren ook tienduizenden zakenmensen, verpleegsters en entertainers meegekomen, die nu hun kans schoon zagen om te gaan handelen. Dit gebeurde zowel in dienst van grotere Koreaanse en Amerikaanse bedrijven als op individuele basis. Vietnam werd de eerste plek waar Zuid-Koreaanse burgers in grote getale naartoe gingen om zoveel mogelijk geld te verdienen.  

Een bedrijf als Hanjin,  het moederbedrijf van Korean Air, leverde de helft van alle diensten aan het Zuid-Koreaanse leger in Vietnam en groeide daardoor enorm: er werkten 4000 Zuid-Koreanen in Vietnam voor Hanjin. In 1960 bedroeg de totale omzet in Zuid-Korea nog 2,3 miljoen dollar, maar tussen 1966 en 1971 maakte het bedrijf 116 miljoen dollar winst in Vietnam. Voor een bedrijf uit een land waar het per capita inkomen net boven de 100 dollar per jaar uit was uitgekomen, was dat een enorm bedrag. 

De Zuid-Koreaanse economie kreeg impuls op impuls door de deelname aan de Vietnamoorlog. De staat profiteerde financieel van de Amerikaanse goodwill. Daarnaast stuurden de soldaten een groot deel van hun soldij terug naar huis, waar menige broer en zus naar de universiteit kon of ouders een zaak konden beginnen dankzij het geld dat was verdiend in de jungles van Vietnam. En net zoals Japanse bedrijven als Panasonic en JVC tijdens de Koreaoorlog groot waren geworden door de productie van artikelen voor Amerikaanse soldaten, waren het Zuid-Koreaanse bedrijven die een sterke groei doormaakten dankzij hun activiteiten in Vietnam.  

Ook leerden Zuid-Koreaanse zakenmensen en bedrijven in Vietnam, vaak onder de vleugels van Amerikaanse bedrijven, internationaal te produceren en te verkopen, opdrachten binnen te slepen en winst te maken. De succesvolle expansie van Zuid-Koreaanse bedrijven eind jaren zeventig was niet mogelijk geweest zonder de basis die in Vietnam was gelegd. 

De vele burgerslachtoffers bij Zuid-Koreaanse acties vormen nog steeds een struikelblok in de relatie tussen Vietnam en Zuid-Korea, twee landen die vooral op het economische vlak zeer nauw met elkaar verbonden zijn. Overigens heeft niet alleen de Vietnamese burgerbevolking onder de oorlog geleden, dat geldt ook voor die van Zuid-Korea zelf. Zo heeft de Vietnamoorlog de militaire dictatuur weten te bestendigen. Het economische succes waarmee Park Chung-Hee kon pronken, was zonder Vietnam immers niet mogelijk geweest. Bovendien werd verzet tegen de junta daarna makkelijker onschadelijk gemaakt: de troepen die in 1980 een einde maakten aan de democratiseringsbeweging en antiregeringsprotesten bestonden voor een groot deel uit officieren en onderofficieren die in Vietnam hadden geleerd hoe ze met een ongehoorzame bevolking moesten omgaan. Hun uitrusting dateerde ook nog eens uit de Vietnamoorlog. Het resultaat was een verschrikkelijk bloedbad dat op korte termijn het leven van de junta verlengde.  

De opvolger van Park Chung-Hee was generaal Chun Doo-Hwan, een Vietnamveteraan. Hij werd weer opgevolgd door Roh Tae-Woo, studiegenoot op de militaire academie en mede-Vietnamveteraan. 

In Vietnam sneuvelden bijna 5100 Zuid-Koreaanse soldaten en meer dan 11.000 mannen kwamen gewond terug. De helft van de soldaten was blootgesteld aan Agent Orange, het chemische ontbladeringsmiddel dat Amerika op grote schaal had gebruikt om de communistische Vietcong de jungles uit te jagen. Grote aantallen Vietnam-veteranen zouden er hun leven lang last van ondervinden (zie kader op p. XX). Pas veertig jaar na hun terugkomst uit Vietnam wonnen de veteranen de juridische strijd hierover: de Zuid-Koreaanse staat was verantwoordelijk voor wat er met hen was gebeurd. Maar het was te laat om deze groep nog volledig te laten re-integreren in de samenleving. Daarvoor waren de trauma’s en fysieke aandoeningen te erg en had het proces te lang geduurd.  

De Zuid-Koreaanse overheid heeft onderzoek naar het effect van de Vietnamoorlog op de economie jarenlang gefrustreerd. Daardoor menen ook de Zuid-Koreanen zelf dat hun economische succes te danken is aan goed beleid, hard werk en zelfopoffering. Maar het economische wonder aan de Han-rivier had niet kunnen plaatsvinden zonder de inzet van 350.000 Zuid-Koreaanse soldaten die geld verdienden voor hun vaderland door de Vietcong en het Noord-Vietnamese leger te bevechten voor de VS. De directe voordelen – soldij, geld per soldaat voor de staat, slechting van de importtarieven tussen de VS en Zuid-Korea en hogere subsidies uit de VS – waren hierbij van groot belang. Maar de mogelijkheden die de Vietnamoorlog Zuid-Koreaanse zakenmensen bood, waren wellicht nog belangrijker.