Wie heeft ze nog in de kast: boeken met de titel Het aanzien van 1973 et cetera? Ik zag ze vroeger bij buren, ooms en tantes altijd wel ergens parmantig in het gelid staan. Mijn eigen vader had ze niet aangeschaft, waarschijnlijk omdat de boekenkasten al uitpuilden met andere geschiedenisboeken.
Hij kocht op thema, niet op jaar. Historische fotoboeken waren lange tijd de rigueur. Totdat het internet ons van die trend verloste. Wie koopt er nog dikke, dure fotobanden als je de jaren zeventig of de Tweede Wereldoorlog met één muisklik bewegend en in kleur tevoorschijn kunt toveren? En toch is dat jammer.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Neem het opmerkelijke fotoboek Adolf Hitler. De beeldbiografie, uitgegeven en samengesteld door de onovertroffen beeldrechercheurs en historici van het NIOD, Erik Somers en René Kok. Wanneer u dit leest zijn zij helaas net met pensioen (helaas voor ons, niet voor henzelf, hoop ik). Het boek kwam uit in 2022 en ik weet niet of het goed verkocht. Ik kreeg het van fotograaf en acteur Thom Hoffman overhandigd, die veronderstelde dat mensen niet graag een Hitler-fotoboek kopen. En dat is toch een beetje jammer.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Want wat is het verschil tussen internet en een fotoboek? Dat is de rol van de samenstellers. Internet trekt de trollen naar de horrorholen en de extremisten naar de nazikrochten, waar eindeloos de terreur wordt gevierd. Een fotoboek als dat van Somers en Kok doet het tegenovergestelde. Het confronteert mensen met iets waar ze zelf niet naar zochten, wat ze helemaal niet wilden zien: kijk, zo banaal zag Hitler eruit in close-up. Zo ongemakkelijk loopt hij naast de patserige Benito Mussolini, zo verrast lacht hij naar een klein meisje dat hem ineens een zoen geeft, en zo vaal, verlopen en verschrompeld is hij tegen het einde van de oorlog.
Een beeldbiografie is echt iets anders dan een historisch boek met foto’s erbij. Als je als historicus daarvoor al toestemming krijgt van je uitgever, dan zijn de foto’s vaak zwart-wit, klein of gruizig. Of bij elkaar gepropt in een katern en niet als eigenstandige bron liefdevol ingebed.
Somers en Kok vertellen met plaatjes. Ze geven ook tekst, maar die tekst staat in dienst van de beelden van de opgang, de hoogtijdagen, en van de aftakeling en ontluistering van Hitler. De verwoestingen van de oorlog blijven buiten beeld. We zien alleen Hitler, op foto’s die ook nog eens buitengewoon goed zijn gereconstrueerd, uitgezoomd en weergegeven. Dat heeft iets vervreemdends en levert een ander effect op dan wanneer je op internet in een oorlogsfilmpjesfuik terechtkomt.
Somers en Kok zijn met pensioen, maar laten we hopen dat echte, zorgvuldig gecureerde, geredigeerde beeldbanden met platen die zelf de kern van het verhaal vormen altijd zullen blijven.
