Ze noemden zich de ‘Wide Awakes’: de klaarwakkeren. Deze witte jonge mannen hulden zich in zwarte capes en wapenden zich met toortsen. In 1860 voerden ze campagne voor Abraham Lincoln en tegen de slavernij.
Een week voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 6 november 1860 hield abolitionist James Sanks Brisbin een speech in Wheeling, in de slavenstaat Virginia. Hij was door vooruitstrevende Virginians uitgenodigd om een gematigde toespraak tegen slavernij te houden, zodat ze in het zuiden van de Verenigde Staten ook kennis konden nemen van het noordelijke standpunt.
Meer historische verhalen lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Maar een grote groep woedende zuiderlingen wilde hem na afloop lynchen. Zijn gastheer smokkelde Brisbin naar buiten en stopte hem in een koets, maar toen de menigte het rijtuig tegenhield moest hij het op een lopen zetten. Brisbin rende de brug over de Ohiorivier over, terwijl er op hem werd geschoten. En daar waren ze: met tachtig man, de Wide Awakes. De jongemannen stonden strak in het gelid. Ze leken op militairen, met hun zwarte petten en capes, maar hielden in plaats van geweren toortsen vast. Al waren sommigen wel bewapend met revolvers. De woedende menigte durfde de confrontatie met de Wide Awakes niet aan. Brisbin was veilig.
De Wide Awakes waren strijdbare jonge Republikeinen. Hun beweging was in maart 1860 opgericht in de noordelijke industriestad Hartford en had zich daarna als een olievlek over het noorden van het land verspreid. Een paar maanden later waren er al tussen de honderdduizend en een kwart miljoen Wide Awakes.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De opkomst van deze beweging hangt samen met de grote politieke tegenstelling tussen de vrije noordelijke en zuidelijke slavenstaten. Toen de Verenigde Staten in 1776 onafhankelijk werden, was de slavernij blijven bestaan. De Founding Fathers vreesden namelijk dat de VS anders uit elkaar zouden vallen. Ook meenden ze dat de slavernij vanzelf zou verdwijnen, omdat het systeem in die tijd nauwelijks nog winstgevend was. Maar begin negentiende eeuw bleek slavernij weer rendabel: Engelse fabrieken hadden katoen nodig en Amerikaanse plantages konden dit goedkoop produceren.
King Cotton regeerde het zuiden, maar had ook grote invloed op de rest van het land. Zo kregen de zuidelijke slavenstaten extra zetels in het Congres en de Senaat dankzij de zogenoemde Three-Fifth Clause: zwarte slaven mochten niet stemmen maar ze werden wel voor drie vijfde meegeteld in het bevolkingscijfer, wat de slavenstaten extra invloed opleverde. En hoewel slechts twee procent van de Amerikanen slaven hield, waren in 1857 maar liefst vijf van de negen opperrechters van het Hooggerechtshof slaveneigenaren. De invloed van de slavernij was buitenproportioneel. Een kleine minderheid regeerde de meerderheid, vonden veel mensen in de noordelijke vrije staten. Ze noemden deze minderheid de Slave Power.
Wide Awakes dragen toortsen en oliejassen
De noorderlingen wilden niet dat er nog meer slavenstaten bijkwamen in de ongeorganiseerde territoria in het westen. Ze wilden ook dat er een einde kwam aan de noordelijke verdeeldheid, die ertoe geleid had dat de Democratische Partij – die vooral opkwam voor de belangen van de zuidelijke slaveneigenaren – de politiek kon domineren. En ze verdedigden vol passie de vrijheid van meningsuiting. Je moest je vrijuit kunnen uitspreken tegen slavernij, zonder dat een woedende pro-Democratische menigte je in elkaar sloeg, vonden ze. Tegen deze achtergrond werd in 1854 de Republikeinse Partij opgericht.
In februari 1860 hield de uitgesproken Republikeinse politicus Cassius Marcellus Clay in Hartford, Connecticut een vurige speech. Hij beloofde ‘een opstand’ tegen slavernij te ontketenen. Hiermee zinspeelde Clay op de mislukte aanval van John Brown en andere radicale abolitionisten op het arsenaal in Harpers Ferry in oktober 1859, die had moeten leiden tot een grote slavenopstand.
Mislukte opstand
Abolitionist John Brown (1800-1859) vond dat in de strijd tegen slavernij geweld was toegestaan. In 1855 trok hij naar Kansas, waar de bewoners moesten besluiten of ze als slavenstaat of als vrije staat lid van de Unie zouden worden. Zijn groep vocht tegen pro-slavernij–militanten en vermoordde er vijf, wat Brown nationale bekendheid opleverde. Op 16 oktober 1859 vielen Brown en 20 medestanders het wapenarsenaal bij Harpers Ferry aan om een slavenopstand te ontketenen. Dat mislukte en Brown werd opgehangen. Hierna polariseerden de meningen over slavernij. Voor zuiderlingen was hij een terrorist, voor veel noordelingen een held.
Nadat hij was uitgesproken maakte Clay een optocht door de stad. Vijf jonge kantoorklerken besloten Clay te vergezellen en hem te beschermen, omdat de radicale politicus veel vijanden had gemaakt. De vijf hadden toortsen bij zich en droegen zwarte oliejassen om te voorkomen dat hun kleren vies werden van de olie uit de toorts. Toen een groep Democraten probeerde de optocht te verstoren en de fakkels af te pakken verdedigden de mannen zich, waarbij de 28-jarige James Chalker een Democraat met zijn fakkel op het hoofd timmerde. Het incident stelde weinig voor, maar de jonge mannen voelden zich even helden en de lokale krant vond dat ook. Een week later besloten ze daarom een beweging op te richten die de Republikeinse zaak vurig zou beschermen. Ze noemden zichzelf de ‘Wide Awakes’. Vechtersbaas Chalker werd de kapitein van de club.
Niet lang daarna beleefden de Wide Awakes hun vuurdoop in het nabijgelegen stadje Waterbury. Een groep van zo’n 200 Democraten bedreigde een Republikeinse spreker. Ze gooiden met stenen en rolden zelfs een brandende ton met teer over de straten. Chalker liet dit niet over zijn kant gaan. Hij riep: ‘Wide Awakes, do your duty… Charge!’ Daarop gingen de Wide Awakes in de tegenaanval en vluchtten de tegenstanders snel weg.
Dit succes zorgde ervoor dat er in andere plaatsen in Connecticut ook Wide Awake-afdelingen werden opgericht. Maar de beweging werd pas echt nationaal dankzij Henry Sperry, secretaris van de afdeling in Hartford. De 24-jarige spoorwegambtenaar beantwoordde honderden brieven van enthousiaste fans. Uiteindelijk publiceerde hij een brochure waarin hij uitlegde hoe je een club organiseert, een leider kiest, een uniform ontwerpt en ’s nachts marcheert. In een poging om het strijdlustige karakter van de beweging te vangen, pochte de jonge schrijver: ‘Waar de strijd het hevigst is, daar is hun post, en daar zijn de Wide Awakes te vinden.’
Wide Awakes bakken cake voor de goede zaak
Het succes van de beweging zat ’m in de militaristische stijl. Veel jongens en mannen wilden meedoen vanwege de uniformen, het marcheren en het plechtige ‘Hurrah! Huzzah! Hurrah! Huzzah!’-geroep. Ook op jonge dames oefende de beweging een sterke aantrekkingskracht uit. Vrouwen werden in die tijd niet geacht mee te marcheren, maar ze mochten wel applaudisseren en taarten en cakes bakken voor de goede zaak. En wie weet liepen ze ook een geschikte huwelijkspartner tegen het lijf.
Het succes zat ‘m in de militaristische stijl
‘Wide awake’ kun je vertalen met klaarwakker. De Wide Awakes lieten zich niet in de luren leggen door de Slave Power, maar waren bewust, stonden paraat, waren bereid om tot actie over te gaan. Het lijkt een beetje op wat wij tegenwoordig ‘woke’ noemen. Maar de Hartford Originals, de oprichters van de beweging, tapten uit een ander vaatje. Zij flirtten met de Know Nothings. Deze xenofobe populisten stonden ook bekend als Wide Awakes, vanwege een bepaald type witte hoed die ze vaak droegen. De Know Nothings hadden zich fel tegen de komst van katholieke migranten uit Ierland en Duitsland gekeerd, omdat die het ‘oorspronkelijke’ karakter van de Amerikaanse natie zouden bedreigen.
De jonge mannen in Hartford waren vrijwel allemaal White Anglo-Saxon Protestants (WASP’s). Hun favoriete krant was de populistische Hartford Courant, die in de jaren zestig pro-Republikeins was, maar daarvoor de Know Nothings had gesteund. Niet langer het Vaticaan, maar de Slave Power werd nu verantwoordelijk geacht voor alle rampen waar de VS mee te maken kreeg. Zo werden de Wide Awakes een ‘catch all-beweging’: ze verenigden reactionaire nativisten, radicale abolitionisten en alles daartussenin. Er werden zelfs enkele vrouwenclubs opgericht en er kwam een zwarte afdeling in Boston.
De Wide Awakes steunden de Republikeinse politicus Abraham Lincoln. Begin dat jaar was Lincoln nog vrij onbekend bij het Amerikaanse publiek. Hij bezocht in maart Hartford, waar hij een geweldige toespraak hield in een vol stadhuis. Hij waarschuwde dat slavernij ‘een giftige slang’ was die de natie bedreigde. Op de terugweg werd zijn koets omringd door Wide Awakes. De jongemannen met zwarte soldatenmutsen en zwarte capes hielden elk een toorts vast en begeleidden hem naar zijn hotel. Lincoln kon toen nog niet bevroeden dat hij later dat jaar president zou worden, en dat dit mede te danken was aan de Wide Awakes.
Wide Awakes omringden Lincoln en begeleidden hem naar zijn hotel
In mei wist hij tegen alle verwachtingen in de Republikeinse nominatie te winnen. De populaire New Yorkse politicus William H. Seward verloor. Maar Seward was een sportieve verliezer en liet zich door de Wide Awakes overhalen om campagne voor Lincoln te gaan voeren. Dit had ook te maken met de politieke cultuur. Het was in die tijd niet de gewoonte dat een presidentskandidaat campagne voor zichzelf voerde: dat moesten anderen voor hem doen. In de zomer van 1860 bezocht Seward veel steden en stadjes in het noorden en enthousiasmeerde die met zijn speeches tegen slavernij.
Tijdens zijn campagne zag Seward als geen ander het nut van de Wide Awakes in. De jonge mannen in met hun fakkels, petten en capes versterkten met hun marsen, feesten en vuurwerk het elan. Het noorden leek massaal Lincoln te zullen steunen. Democraten en zuiderlingen begonnen zich zorgen te maken. King Cotton dreigde onttroond te worden.
Wide Awakes raakten in de vergetelheid
De pers speelde een belangrijke rol in de polarisatie. Zuidelijke kranten stonden zeer vijandig tegenover de Wide Awakes. De beweging zou bestaan uit extremistische John Browns die slavernij met geweld wilden afschaffen. Ook overdreven ze uit racistische motieven de invloed en de omvang van de Afro-Amerikaanse Wide Awakes. In reactie op de horrorverhalen in de zuidelijke kranten besloten bezorgde burgers zich te bewapenen. Ze richtten milities op om het slavernijsysteem met hand en tand te verdedigen.
Zwarte emancipatie
De Afro-Amerikaanse burgerrechtenactivist Frederick Douglass vond de Republikeinse Partij niet radicaal genoeg over slavernij. Hij steunde daarom de principiëlere Liberty Party. Wel hoopte Douglass dat Lincoln de presidentsverkiezingen zou winnen. Zijn medestander Lewis Hayden was pragmatischer. Deze ondernemer richtte in Boston een Afro-Amerikaanse Wide Awakes-afdeling op, om zo zwarte Amerikanen te emanciperen. Hayden moest wel veel slikken. In hun propaganda citeerden de Wide Awakes vaak Henry Clay, een ‘gematigde’ Amerikaanse senator. Maar uitgerekend deze Clay had Haydens eerste vrouw als slaaf verkocht aan een zuidelijke plantagehouder.
Henry Clay’s jongere neef Cassius Marcellus Clay was daarentegen een uitgesproken tegenstander van slavernij. De wereldberoemde bokser Cassius Marcellus Clay jr. werd naar hem vernoemd. Hij haatte deze ‘slavennaam’ en noemde zich na zijn bekering tot de islam Muhammad Ali.
Op 6 november won Lincoln de presidentsverkiezingen, hoewel hij slechts 39,8 procent van de stemmen had gehaald. Zijn overwinning was volledig te danken aan de steun in het noorden en westen. In tien van de vijftien slavenstaten konden kiezers niet eens op Lincoln stemmen en hij won slechts twee van de 996 districten in alle zuidelijke staten.
De Wide Awakes waren in de zomer en herfst van 1860 het gesprek van de dag geweest. Maar de overwinning van Lincoln, de afscheiding van de zuidelijke staten en het begin van de Burgeroorlog leidden ertoe dat de beweging na 6 november al snel in de vergetelheid raakte. Amerikanen hadden wel andere dingen aan hun hoofd.
Nog geen half jaar na Lincolns verkiezingsoverwinning brak de Amerikaanse Burgeroorlog uit. Op 12 april 1861 vielen fanatieke zuiderlingen Fort Sumter aan: het startschot van een oorlog die vijf jaren zou duren. De Wide Awakes kun je niet verantwoordelijk stellen voor de Amerikaanse Burgeroorlog, maar de antislavernijbeweging heeft wel bijgedragen aan de polarisatie in het land, waardoor zuidelijke slavenstaten besloten uit de Unie te stappen.
Meer weten:
- Wide Awake (2024) door Jon Grinspan beschrijft de militante antislavernijbeweging en haar erfenis.
- More than Freedom (2013) door Stephen Kantrowitz gaat over de campagne van Afro-Amerikanen voor gelijke rechten.
- Battle Cry of Freedom (1988) door James M. McPherson vertelt de geschiedenis van de VS van 1848 tot het einde van de Burgeroorlog.
Openingsbeeld: Wide Awakes tijdens een verkiezingsbijeenkomst voor Lincoln, 1860. Bron: Bridgeman Images.
