Historisch Nieuwsblad 11 - 2025
Marie Tak van Poortvliet was spiritueel, modern en pro-Duits
Marie Tak van Poortvliet (1871-1936) was kunstverzamelaar, antroposoof en pionier in de biologisch-dynamische landbouw. Ze was de spil in het Zeeuwse culturele leven, tot ze partij koos voor Duitsland. In Domburg staat sinds 1994 het Marie Tak van Poortvliet Museum. Oprichter en kunsthistoricus Jacqueline van Paaschen schreef nu ook haar biografie. Levendig portretteert ze het...
Hoe wordt een foute vrouw weer goed?
Vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerden met de bezetter, werden na de bevrijding geïnterneerd. De meesten mochten na een jaar zonder veroordeling naar huis, maar bleven onder toezicht van een reclasseringsambtenaar. Wat was het doel van de reclassering? Wanneer vond de overheid dat ‘foute’ vrouwen waren veranderd in ‘goede’ vrouwen? Dat heeft historicus Lieke Speerstra uitgezocht op...
Overheden creëren onbedoeld markten voor misdadigers
Naarmate staten beter zijn georganiseerd en meer wetten maken, raken er ook steeds meer zaken verboden. En dat is een kolfje naar de hand van de georganiseerde misdaad, zo laat Mark Galeotti zien in Homo criminalis. Misdadigers verdienen juist aan handel in zaken die de overheid heeft verboden. Dat was vroeger zo en dat is...
Hamid II: een ‘grijze’ sultan in Indië
Zoals in elke oorlog waren er in het Nederlands-Indonesische conflict van 1945-1949 mensen die duidelijk partij kozen, en mensen die een tussenpositie innamen. Een van deze ‘grijze’ personen was sultan Hamid II van Pontianak, West-Borneo. Hamid, geboren in 1913, was ‘een man die nergens bij hoorde’, concludeert zijn onlangs gepromoveerde biograaf Katja Paijens. De sultanszoon volgde een opleiding...
Tovenaars en een gifcomplot aan het Franse hof
Rond 1680 klopten veel Fransen aan bij gifmengers, magiërs en occultisten voor liefdesdrankjes en dodelijke poeders. Koning Lodewijk XIV gaf opdracht tot een uitgebreid crimineel onderzoek, dat naar de allerhoogste kringen leidde. Het bracht hem in een lastig parket. Op 17 juli 1676 werd Marie-Madeleine d’Aubray, de markiezin de Brinvilliers, onthoofd op de Place de Grève in Parijs. Haar lichaam werd verbrand, haar as door de wind verstrooid. De zware straf volgde op een vreselijke misdaad: de markiezin had haar vader...
Vaders zijn zich meer als moeders gaan gedragen
Hoe ziet de ideale vader eruit? Dat verschilt per periode, zo constateert de Amerikaanse historicus Augustine Sedgewick. Toen de zoon van Sedgewick werd geboren in de zomer van 2017, was het proces tegen Bill Cosby groot nieuws. Deze acteur was ooit de ideale vader in de legendarische Cosby Show, maar werd nu vervolgd wegens misbruik...
‘Mensen zijn wolven pas later als bedreiging gaan zien’
Toen de eerste wolven zich in 2019 in Nederland vestigden, overheerste het enthousiasme. Maar dat is inmiddels omgeslagen. Op de Utrechtse Heuvelrug hebben jagers een wolf doodgeschoten die betrokken was bij incidenten. De reacties volgen de politieke scheidslijnen. De rechtse partijen zijn tegen de wolf, de progressieve willen het dier beschermen, constateert Dik van der...
We hebben weer salons nodig om de goede gesprekken te voeren
Het contrast kon niet groter zijn. Enerzijds de serene salon in Hotel d’Avary, het achttiende-eeuwse stadspaleis waar de Nederlandse ambassadeur in Parijs resideert. En waar ambassadeur Jan Versteeg een Frans-Nederlands gezelschap van wetenschappers en beleidsmakers had uitgenodigd om in alle rust en beslotenheid in gesprek te gaan over de internationale betrekkingen. We spraken over politiek...
De macht van de landsadvocaat
Nee, de raadpensionaris of landsadvocaat was geen ‘minister-president van de Republiek’. Arnout van Cruyningen legt uit hoe het wel zat. Wie weet nog wie Aert van der Goes, Paulus Buys, Adriaen Pauw, Gaspar Fagel, Isaäc van Hoornbeek of Pieter Steyn waren? Waarschijnlijk doet de naam Jacob Cats wel een bel rinkelen, maar in het collectieve...
In de Gevangenpoort zaten opvallend veel vrouwen vast
De Gevangenpoort tegenover het Binnenhof in Den Haag is vooral bekend vanwege het onfortuinlijke lot van de gebroeders Johan en Cornelis de Witt. Deze regenten zaten er opgesloten op verdenking van betrokkenheid bij een aanslag op stadhouder Willem III. Op 20 augustus 1672 werden ze door leden van de plaatselijke schutterijen voor de Gevangenpoort verminkt en vermoord. Vanaf de vijftiende eeuw werden in de Gevangenpoort verdachten opgesloten. Criminelen konden er in voorarrest...
‘Dorothy had haar brief verstuurd vanuit onze huiskamer’
Emiel Hakkenes verdiepte zich in het Amerikaanse echtpaar John en Dorothy Keur, twee antropologen die de inwoners van een Drents dorp bestudeerden. ‘De brief was geschreven in een hotel waar ik als kind vlakbij heb gewoond.’ Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven? ‘Jazeker. Mijn recente boek, dat zich afspeelt in het...
All That’s Left of You toont de tragiek van drie generaties Palestijnen
De geschiedenis van de Palestijnen is bij velen onbekend. All That’s Left of You van regisseur Cherien Dabis vertelt het verhaal aan de hand van één familie. De film toont drie generaties Palestijnen tussen 1948 en 2022. Het drama begint in 1988 in Nablus. Twee Palestijnse tienervrienden grappen op straat over meisjes, hebben lol in...
Jan Blokker was wars van prietpraat en luchtfietserij
Politici, sociale wetenschappers en andere dikdoeners kregen ervan langs in de columns van Jan Blokker. Zijn zoon schreef een bij tijd en wijle onthutsende biografie over hem. Dat het onbegonnen werk is om een biografie van je beroemde vader te schrijven, wist Jan Blokker jr. heel goed toen hij aan die klus begon. Als zoon...
Na Franco redde de Spaanse koning de democratie
Na de dood van generaal Francisco Franco stond Spanje voor de keuze: verder als dictatuur of als democratie? Autoritaire politici en militairen dachten dat de jonge koning Juan Carlos aan hun kant stond. Maar ze vergisten zich. Op 20 november 1975 iets voor half zes in de ochtend blies Francisco Franco y Bahamonde eindelijk zijn...
Het Oude Egypte bracht westerlingen in vervoering
Mummies, piramides en beeldjes van lapis lazuli vonden veel Nederlanders onweerstaanbaar. In de negentiende eeuw begonnen ze van alles te verzamelen dat met het Oude Egypte te maken had. Het leidde tot de oprichting van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Tot poeder gemalen mummieresten waren een populair geneesmiddel in de zeventiende eeuw. De Leidse...
Op excursie in een Spitfire? Wel even lappen
Vreemd ding, geluid. Het transporteert je, van dit moment naar een vorig. Net als geur werkt het direct in op je gemoed en doet iets met het deel van de hersens dat gerechten opdist die allang niet meer op de kaart staan. Ik hoorde een Rolls Royce Merlin-motor. Onmiskenbaar. Hoewel, horen is misschien niet het...
‘Sommige vrouwen zagen de meid als hun kind’
De huisvrouw en haar dienstmeid waren eeuwenlang een onafscheidelijk duo. Samen waren ze verantwoordelijk voor het huishouden. Hun verhouding was soms intiem, dan weer afstandelijk. In haar boek Vrouw en meid beschrijft Caroline Hanken hoe hun contact in de loop der tijd veranderde. Waarom wilde u een boek schrijven over de relatie tussen vrouw en...
Charlie Chaplin: een clown in ballingschap
Decennialang maakt de Britse komiek Charlie Chaplin de Amerikanen aan het lachen. Maar schandalen met vrouwen beschadigen zijn reputatie. Als hij ook nog wordt verdacht van communistische sympathieën, kan hij opkrassen. Het was een scène die hij zelf nooit had durven verzinnen. Te wreed, te ongeremd in zijn voorspelbare symboliek: de kleine zwerver, wankelend over...
Britten keken toe hoe de Ieren verhongerden
Vanaf 1845 werd Ierland geteisterd door de Grote Honger. De Britten zagen hun broedervolk lijden, maar deden niets. Ze lieten de oplossing over aan ‘de vrije markt’, want anders zouden de Ieren kunnen vervallen tot ‘permanente bedelarij’. Hoeveel mensen er precies zijn omgekomen tijdens de Grote Honger in Ierland, die plaatsvond van 1845 tot 1849,...
Bij Ed Sullivan kreeg zwart talent een kans
Van 1948 tot 1971 presenteerde Ed Sullivan wekelijks met The Ed Sullivan Show een staalkaart van Amerikaans variété- en muzikaal talent. Vergeten is dat hij met zijn tv-show de kleurbarrière doorbrak. Zwart talent kreeg van hem evenveel kans als wit talent. Dat was moedig in de tijd van rassensegregatie en gewelddadig verzet tegen zwarte burgerrechten....
Diplomatieke rel om een lijk in de Chinese ambassade
In 1966 werd een Chinese ingenieur gewond op straat in Den Haag aangetroffen. Chinese diplomaten voorkwamen dat hij medische zorg kreeg en hij overleed later op de ambassade. Tot woede van China omsingelde de Nederlandse politie daarop het gebouw. Op zaterdagmiddag 16 juli 1966 kreeg de meldkamer van de gemeentepolitie Den Haag een melding dat...
Uw maandelijkse portie geschiedenis
Maandelijks de beste historische artikelen. Bestel nu Historisch Nieuwsblad met korting!