We zijn te goed bezig in dit land. We zijn zo democratisch, dat we last hebben van de wet van de remmende voorsprong. In Europa liep Nederland voorop als het gaat om de invoering van een representatieve democratie en de ministeriële verantwoordelijkheid. Het aloude decentrale, federatieve bestel van de zeventiende eeuw en de U-bocht van koning Willem II in de negentiende zorgden ervoor dat de democratie hier al vroegtijdig een redelijk veilig bezit was.
Met de verzuiling in de twintigste eeuw werd daarbovenop een systeem geperfectioneerd dat overleg en consensus bevorderde. Zodanig, dat toen het woord ‘polarisatie’ voor het eerst werd gebruikt zoals we het vandaag kennen, in de jaren zestig, het door ARP-leden als iets moois werd beschouwd. Polarisatie was goed! Dat zou de aanscherping der meningen binnen het democratisch bestel slechts ten goede komen.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
En als er nieuwe groepen kiezers en nieuwe partijen bijkomen, met nieuwe aanspreek- en omgangsvormen? Geen zorgen. De kiezer heeft altijd gelijk. We zeggen wat we denken en doen wat we zeggen. Dat is democratisch. Dat dat vanaf de jaren negentig – en zeker sinds de medialisering en emotionalisering van de politiek in de afgelopen twee decennia – niet alleen heeft geleid tot een hoop geschreeuw, maar ook tot (verbale) aantastingen van de rechtsstaat, dat hoort er blijkbaar bij. Laatst sprak ik nog een Kamerlid dat verzuchtte, dat het bijna niet te doen is om collega’s op wangedrag of erger aan te spreken: ‘Iedereen loopt op eieren.’
In de tussentijd hebben de Fransen, na enkele grote corruptieschandalen, veel strengere regels voor financiële transparantie ingevoerd. Niet alleen voor partijen, maar ook voor individuele politici. In het Verenigd Koninkrijk zijn na de Brexit, en de duistere geldstromen die daarmee gemoeid waren, donaties uit het buitenland min of meer verboden. In Duitsland, waar het parlement een paar keer is aangevallen door Russische hackers en waar al een Russische spion is ontmaskerd, zijn de sancties nog harder. Ook het uitslaan van onbetamelijke taal of dreigementen levert een lid van de Bondsdag onherroepelijk een forse boete op. Deze landen kijken inmiddels met verbijstering naar wat politici en partijen in Nederland zich allemaal kunnen veroorloven. Zelfs als het verboden is, volgen er niet of nauwelijks sancties en wordt er niet gehandhaafd.
Met andere woorden, diverse Europese democratieën tellen hun knopen en proberen het kwetsbare bezit van een democratische rechtsstaat ook voor toekomstige generaties veilig te stellen. Ze leren uit crises. De negentiende-eeuwse Amerikaanse president John Adams waarschuwde zijn burgers al: ‘De mens wordt voortgedreven door hartstochten, en die zijn hetzelfde in alle tijden.’ Het is daarom ‘ijdel om te denken dat democratieën niet ijdel zijn. […] Democratieën putten zichzelf uit, ze doen zichzelf de das om.’
Om dat te voorkomen moeten die hartstochten aan banden worden gelegd door instituties, normen en reguleringen. Wie durft aan Nederlandse Kamerleden uit te leggen dat dat óók democratisch is?
