Home Dossiers Slag bij Waterloo ‘Koning Willem II voelde zich niet thuis in Nederland’

‘Koning Willem II voelde zich niet thuis in Nederland’

  • Gepubliceerd op: 27 maart 2012
  • Laatste update 17 apr 2023
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
  • 4 minuten leestijd
‘Koning Willem II voelde zich niet thuis in Nederland’
Cover van
Dossier Slag bij Waterloo Bekijk dossier

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Historischnieuwsblad.nl? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

‘Totale eenzaamheid’, zo zag het koningschap eruit door de ogen van Willem II. Dat zegt zijn biograaf Jeroen van Zanten op Het Nederlandse koningshuis, een cd-box met zeven colleges over alle Oranje-vorsten sinds 1813. Volgend jaar, als de Oranjes vieren dat ze tweehonderd jaar op de Nederlandse troon zitten, moet er een imposante biografie klaarliggen. Samen met Jeroen Koch en Dik van der Meulen – ook te horen op de cd’s – schrijft hij een trilogie over Willem I tot en met III.

‘Willem II was de eerste moderne koning van Nederland,’ zegt Van Zanten. ‘Hij besefte dat het in de toekomst allemaal zou draaien om imago, en daar speelde hij goed op in. Tijdgenoten vonden hem buitengewoon vriendelijk, open en royaal.’ Toch is het beeld van Willem II vandaag de dag negatief. Van Zanten schrijft dat toe aan de tv-serie De Troon en het boek Voor de troon wordt men niet ongestraft geboren van Dorine Hermans en Daniela Hooghiemstra uit 2007. ‘Zij stellen Willem II voor als een zwakkeling, een ijdeltuit, een intrigant, een geldverkwister en een egoïst. Maar hij was meer dan dat.’

Napoleontische oorlogen
Willem bewees zichzelf als militair. Tijdens de Napoleontische oorlogen vocht hij tegen de Fransen, onder meer in Spanje. ‘Het was daar vreselijk, een soort Vietnam. Maar voor Willem was het een groot avontuur. Aan zijn moeder schreef hij zelfs dat hij in en ingelukkig was tussen de kogels en granaten. Op het slagveld verkeerde hij in een soort roes. Hij is zeker vijftien keer door het oog van de naald gekropen. Ook tijdens de Slag bij Waterloo streed Willem in de voorste linies. Bijna alle andere jongemannen van zijn statuur en afkomst zorgden dat ze op een veiliger plaats waren.’

Na de slag om de Spaanse stad Badajoz in 1812 liet Willem zich van zijn goede kant zien, ontdekte Van Zanten. ‘Hij vocht mee met de Engelsen die onder leiding van de hertog van Wellington de stad veroverden. De militairen sloegen aan het plunderen en Wellington had ze totaal niet in de hand. Willem heeft toen zijn eigen leven in de waagschaal gesteld om burgers te redden. Hij heeft met zijn sabel gezwaaid en met zijn eigen mannen gevochten om ze tegen te houden.’

Stadhouders
De dappere jonge Oranje-prins had weinig met Nederland. Hij was net twee jaar oud toen zijn familie begin 1795 vanuit Scheveningen naar Engeland voer, op de vlucht voor binnengevallen revolutionaire Fransen. Uitzicht op terugkeer was er niet, dus tijdens zijn jeugd hield Willem geen rekening met een toekomst in Nederland. Dat hij koning zou worden lag al helemaal niet voor de hand, want zijn familie had tot dan toe ‘slechts’ stadhouders geleverd.

‘Willem zag zichzelf vooral als Pruis,’ zegt Van Zanten. ‘Hij was familie van de koning van Pruisen en bracht aan diens hof het grootste deel van zijn jeugd door. Hij wilde in de eerste plaats vechten voor Pruisen en in de tweede plaats voor Engeland. Hij was namelijk ook verwant aan de Engelse koning.’ Dat zijn vader in 1813 soeverein werd, was dus een verrassing. De jonge prins voelde zich in Nederland niet thuis. ‘In zijn dagboeken uit 1813-1814 lees je dat hij dacht: wat moet ik hier?’

Voorlopig moest Willem vooral wachten. Zijn vader zou een kwarteeuw koning zijn en pas in 1840 kwam hij zelf aan de beurt. In de tussentijd verdiepte Willem zich in politieke theorieën. ‘Hij had sympathie voor het liberalisme. Als vicevoorzitter van de Raad van State stelde hij in 1839 mede voor de ministeriële verantwoordelijkheid in te voeren. Dat is toen niet gebeurd.’

Revolutiejaar 1848
Eenmaal koning schoot Willem wat vaker in een ‘conservatieve reflex’ dan op grond van zijn ideeën kon worden verwacht. Maar in het revolutiejaar 1848 koos hij opnieuw voor een liberale weg. Onder grote druk weliswaar, want Willem was bang dat revolutionairen hem zouden dwingen tot aftreden. Dan kon er beter een nieuwe grondwet komen met minder macht voor de koning. Het hardnekkige verhaal dat Willem in 24 uur van conservatief tot liberaal werd, is een fabeltje: ‘Het was eigenlijk een grapje dat Willem zelf maakte tegenover een groep buitenlandse diplomaten. Dat is een eigen leven gaan leiden.’

Het waren moeilijke tijden voor Willem. ‘Hij voelde zich helemaal alleen verantwoordelijk voor de voortzetting van de dynastie en het welzijn van de natie.’ Vandaar de eenzaamheid die uit zijn dagboeken en brieven spreekt. Daar kwam nog bij dat Willem hoogstwaarschijnlijk op mannen viel. ‘Hij was erg gek op vrouwen, maar er zijn veel aanwijzingen dat hij daarnaast relaties met mannen had. Dat kon absoluut niet in de negentiende eeuw.’

Alle problemen samen maakten Willem tot een nerveus type, vindt Van Zanten: ‘Hij rookte de ene sigaar na de andere. Die gewoonte had hij in Spanje opgedaan. Dit heeft waarschijnlijk geleid tot zijn vroege dood.’ Willem stierf in 1849, pas 56 jaar oud.